Δεκαπέντε χρόνια από την δημοσίευση ενός ριζοσπαστικού βιβλίου "Τα Φαντασματα του Μαρξ" του Ζ.Νεριντα

Πριν δεκαπέντε χρόνια δημοσιεύεται το βιβλίο του Ντεριντα «Spectres de Marx”.

O Ντεριντά είναι ένας φιλόσοφος που δεν προσφέρεται και εύκολα για μια εκλαικευτική προσέγγιση.Αυτό έχει να κάνει με την θεματολογία του ,αλλά και την οπτική και γραφή του.Ο τύπος γράφει σε πολυδαίδαλες προτάσεις με πολλές δευτερεύουσες,και αενάως «παίζει» με την αμφισημία,και την ετυμολογία των λέξεων και φιλοσοφικών όρων.Κατα την ταπεινή γνώμη μας δεν είναι και το καλύτερο καλοκαιρινό ανάγνωσμα,αλλα μάλλον για σταυρόλεξο εύρεσης του αριθμού των δευτερεουσών προτάσεων,σε δομές των 100 λέξεων με χρήση όλων των σημείων στίξεως.

Το 1993 είναι μια εποχή που ακόμα η ευρωπαική αριστερά προσπαθεί να αφομοιώσει την ρήξη του 89 (αν την αφομοίωσε ποτέ....) και ο Ντεριντα που είναι γενικώς ένας προοδευτικός διανοούμενος ,αλλά δεν είναι μαρξιστής και ούτε καταχωρημένος ως «αριστερός» ,ασχολείται με τον Μαρξ,σε μια ίσως αναπάντεχη κίνηση που ξαφνίαζει.

Το ενδιαφέρον είναι ότι ασχολείται μέσω της δικής του φιλοσοφικής διερεύνησης ,που διανοίγει τους ορίζοντες για την κριτική του νοήματος,και του αέναου «γλιστρήματος» που ο Ντερινά ορίζει ως «διαφωρά» (difference) .Δεν είναι του παρόντος και είναι πρακτικά αδύνατο (από τον αδέσποτο ιστολόγο) να ορισθεί το Ντερινταικό έργο έτσι πυκνά,η προσέγγιση του όμως για το Μαρξισμό είναι μοναδική,και μετά δεκαπέντε χρόνια είναι αφοπλιστικά επίκαιρη.

Η κρίση είναι σαφές επαναφέρει τον Μαρξ στην επιφάνεια.Μεταξύ μας δεν έλειψε ποτέ,και ουσιαστικά αναγενιώνται αναγνώσεις του απο τις διάφορες σχολές σκέψεις.
Οι «ιδιοκτήτες» ενός από τα μεγαλύτερα πνεύματα επανέρχονται με τα συμβόλαιο ιδιοκτησίας στα χέρια και τα κραδαίνουν.

Παρατηρώ ότι όλοι ασχολούνται με την μαρξιστική οικονομική ανάλυση,την έννοια του κεφαλαίου, της υπεργασίας, της κρίσης συσώρευσης, κλπ.Με μια έννοια επανερχόμαστε σε ένα στενο οικονομίστικο περιεχόμενο,που ίσως αδυνατίζει την σημασία του.

Τι επίκαιρο όμως μας προσφέρει ο Ντεριντα,αυτός ο δυσνόητος,ο συνώνυμος της συγχυσης του μεταμοντερνισμού;Κατα την γνωμη μας πολλά ,απολυτως πρακτικά ,απλά και ενδιαφέροντα.

Θα προσπαθήσουμε να τα κωδικοποιήσουμε

-Κατ’αρχάς μας αναδεικνύει ότι στον Μαρξ,ενυπάρχουν ως αλληλοεφαπτόμενες στοιβάδες τρεις διαφορετικές γραφές.Η πολιτική φιλοσοφία,η οικονομική ανάλυση, και το πολιτικό πρακτικό μανιφέστο.Είναι αδύνατο να τα διαχωρήσουμε,αλλά είναι αδύνατο να μην δούμε τις εσωτερικές εντάσεις εντός του έργου,αλλα και την συνύπαρξη διαφόρων μαρξισμών.

-Ο Ντεριντά μέσα από την δική του διερεύνηση,ανασύρει από όλο το Μαρξικό έργο μια απαρατήρητη μέχρι τώρα εννοιολογική διαφορά που ανευρίσκεται (Κεφάλαιο,18 Μπρυμαιρ,Αγία Οικογένεια,Μανιφέστο) και είναι ο πόλος Φαντασμα/Φασμα (Gespenst) από την μιά ,και Πνεύμα (Geist) από την άλλη.

-Το φάντασμα/φασμα είναι αυτό που στο κομμουνιστικό μανιφέστο κυκλοφορεί στην Ευρώπη,και προκαλεί φόβο,ελπίδα,πολιτικές αναταράξεις.

-Το πνέυμα είναι η ιδεολογική κυριαρχία ,η ιδεολοηψία των εποχών που μαγεύει την σκέψη των ανθρώπων και τους εμποδίζει να συνειδητοποιούσουν τις πραγματικές σχέσεις της ζωής τους.πχ Ο μισθωτός εργάτης αντιλαμβάνεται ως αυτονόητη την κατάσταση να «πουλα εργατική δύναμη» ακριβως λόγω του «Πνεύματος» της εποχής

- Ο Ντεριντά διερευνά συνεχώς με το δικό του τρόπο,όπου τα νοήματα φωτίζονται μέσα από την διολίσθηση τους,και το παρόν αμφισβητείται ως κατηγορία που θα όριζε ένα «εδαφος», τα φάσματα/φαντασματα και τα πνεύματα εντός του Μαρξ.

Τα ευρήματα του είναι ερεθιστικά.

-Το φάντασμα/φάσμα, αυτή η αδιανόητη οντότητα ,που υπάρχει και δεν υπάρχει,το υπερφυσικό πλάσμα του κόσμου και του απόκοσμου,είναι βασική για ένα «υλιστικό» απελευθερωτικό εγχείρημα.Και το εγχέιρημα αυτό δεν έιναι εσχατολογία ,δεν είναι θρησκευτική τελεολογία ,αλλά υπόσχεση (κατα Ντεριντα μεσσιανισμός χωρίς μεσία).

-Το φάντασμα ,ως φόβος ,πυροδοτεί την πολιτική ,αλλά και ως παράδοξη οντολογία είναι το εργαλείο για να καταλάβουμε την μαγική μεταμόρφωση των αξιών χρήσης σε αξίες ανταλλαγής,την μαγική κρυστάλωση του χρήματος ως φορέα δυνάμεως από την διαμεσολάβηση του «μαγου» κράτος.κλπ κλπ Δίχως το φάντασμα ,δίχως την παράδοξη οντολογία του ,δεν μπορεί να υπάρξει η αποδομητική κριτική του «πνεύματος»

-Ο Ντεριντα βυθίζεται στον Μαρξ,και ανακαλύπτει τις αντιφάσεις του ,καθώς άλλωτε είναι ο ίδιος (ο Μαρξ) εξοικειομένος με την εκρηκτικότητα του φαντάσματος,άλλωτε στην προσπάθεια να διαλύσει τα πνέυματα ,διαλύει (ως παραδρομή) και τα φαντάσματα (Αγία Οικογένεια).Μάλιστα εξηγεί τις τραγωδίες του «υπαρκτού» ως συνέπεια ενός μαρξισμού του «παρόντος» που γειώνει τα φαντάσματα ως αποδομημένα «πνεύματα»,και μετατρέπει το απελευθερωτικό εγχείρημα ως τεχνικό στάδιο μιας μηχανικής τελεολογίας.

-Σε μια αναπάντεχη πολιτική περιγραφή ο Ντεριντα ,αναλύει με ακρίβεια της δυσανεξίες,τις ανισότητες τις αδυναμίες της μετα 89 παγκοσμιοποίησης,και προωθεί μια ιδέα που ονομάζει Νεα Διεθνή .Αυτή δεν αφορά την παλιά των κομμουνιστικών κομμάτων,αλλά μια παγκόσμια συναντίληψη ,για τα δικαιώματα την μέριμνα για τους πολίτες της γης.

-Συγκρούεται με τον Φουκουγιάμα,αλλά στην βάση η κριτική του δεν στοχεύει μια τεχνική διαπίστωση ή αμφισβητηση ενός «τέλους της ιστορίας» ,αλλα την καθ’εαυτή αποδόμηση των θεωρειών της ιστορικής γραμμής που προσανατολίζονται προς διάφορα έσχατα.Ο Φουκουγιάμα θριαμβολογεί εναντίον ενός «φτωχού» ιστορικιστικού μαρξισμού,αλλά δεν μπορεί να διανοηθεί εντός μιας ιστορίας «φαντασμάτων».

Το έργο του Ντεριντα δεν πέρασε απαρατήρητο όταν γράφτηκε,αλλά έχει σημασία να μην περάσει απαρατήρητο τώρα που ένας χονδροειδής Μαρξισμός αναζωγονείται ως υποτιθέμενο αντίδοτο στην οικονομική κρίση.

Η πιθανη εκπτώχευση,του Μαρξ ,από μέγιστο κριτικο διανούμενο της νεωτερικότητας,σε ένα διακυρικτή ενός ψευδουλιστικού εξισωτισμού,μιας θρησκειοποιμένης συλλογικότητας εκτός των συντατεγμένων της εποχής,θα αποτελέσει μια νέα ιστορική παραδρομή.

Ο χυμώδης ,αιρετικός Μαρξ των υπαρκτών φαντασμάτων,που δεν πιάνουμε ποτέ, είναι πιο πολύτιμος από ποτέ.Και ο Ντεριντα είναι ένας καλός ξεναγός για να τον ξαναγνωρίσουμε.

Info
«Τα φαντάσματα του Μαρξ»Μετάφραση Κ.Παπαγιώρη 1995
«Ghostly Demarcations,a symposium on J.Derrida Spectres of Marx”1999