Απο τους φίλους του"Koblopοulos" Φιλελευθερη Αριστερά:Μια μικροοικονομική θεμελίωση.

Από την πλευρά μας πιστεύουμε ότι πρέπει να εγκαταληφθεί οριστικά αυτή η αγιογραφική ιδεολογία που ισδυναμεί με με μια απαγόρευση σκέψης ,όπως θα έλεγαν οι Γερμανοί (Dekverbot).Εαν ο Μαρξ σε σημαντικά τμήματα του ωριμου έγου του παραμένει ρικαρδιανός και αν αυτό έρχεται σε αντίφαση με άλλα μερη του έργου του είναι πολύ που είναι πολύ πιο πρωτότυπα και ερμηνευτικώς ισχυρά,η θεωρία οφείλει να αποδεχθεί και να αναδείξει αυτήν την κατάσταση.Γ.Μηλιός.Δ.Δημούλης.Γ.Οικονομάκης.Η Θεωρία του Μαρξ για τον καπιταλισμό.σελ 15 (επιλογή του αποσπασματος και της εικόνας απο LLS)

Πέμπτη, 6 Νοέμβριος 2008

Φιλελεύθερη Αριστερά:μια μικροοικονομική θεμελίωση
Ένα από τα αγαπημένα θέματα του γράφοντος είναι ο ρόλος του κράτους σε όλες του τις εκφάνσεις. Στο κείμενο που ακολουθεί βέβαια δεν πρόκειται να υπάρξει κάποια ρηξικέλευθη απόδειξη του γιατί πρέπει να υπάρχει κράτος σε μια κοινωνία(πεποίθηση που συμμερίζομαι βαθύτατα) ούτε ποιες αρχές θα πρέπει να διέπουν τη λειτουργία του(οι απόψεις αυτές τα διατυπωθούν εν καιρώ, αλλά διαβάζοντας τα κείμενα του blog και τον τίτλο της παρούσας ανάρτησης μάλλον μπορείτε να καταλάβατε τι περίπου πιστεύουμε εδώ στου koblopoulou περί κράτους).Αυτό που θα ακολουθήσει είναι η υποστήριξη μιας μορφής κρατικού παρεμβατισμού στην οικονομία κάτω από ορισμένες προυποθέσεις και με συγκεκριμένο τρόπο.

Την υποστήριξη αυτή (δυστυχώς για μένα) δεν είμαι ο πρώτος που τη σκέφτηκα:υπάρχει σε όλα τα βιβλία Δημόσιας Οικονομικής και αν κάποιος θέλει να ασχοληθεί σοβαρά με το ζήτημα καλό θα ήταν να σταματήσει να διαβάζει αυτή την ανάρτηση και να πάει να αγοράσει την "Οικονομική του Δημοσίου τομέα" του Stiglitz.Για τους υπόλοιπους έχουμε και λέμε...

Ας διασαφηνίσουμε πρώτα ότι δεχόμαστε την ανάλυση των νεοκλασικών οικονομικών στα περισσότερα σημεία της και θα κινηθούμε με βάση την ανάλυση αυτή.Η οικονομική θεωρία μας λέει, λοιπόν, με δύο ωραία θεωρηματάκια(γνωστά ως "θεμελιώδη θεωρήματα των Οικονομικών της ευημερίας")ότι η καπιταλιστική οικονομία(sic) όταν λειτουργεί στα πλαίσια του τέλειου ανταγωνισμού σε όλες τις αγορές φτάνει σε μια γενική αποτελεσματική ισοοροπία.

Αυτό που ουσιαστικά λένε τα θεωρήματα είναι ότι όταν υπάρχει τέλειος ανταγωνισμός σε όλες τις αγορές δημιουργείται στην οικονομία η καλύτερη δυνατή από άποψη αποτελεσματικότητας(αλλά όχι από άποψη δικαιοσύνης)κατάσταση(το γνωστό "κατά Pareto άριστο").Γι'αυτό και οι οικονομολόγοι πάντα τονίζουν ότι ο τέλειος ανταγωνισμός είναι η καλύτερη και η πιο επιθυμητή μορφή αγοράς:εξασφαλίζει ότι η κατανομή των πόρων σε μια οικονομία γίνεται αποτελεσματικά(χωρίς απώλειες).

Και εδώ αρχίζει και γίνεται ορατή η πρώτη ανάγκη για κρατική παρέμβαση: το κράτος πρέπει να παρεμβαίνει στις αγορές για να εξασφαλίζει την όσο το δυνατόν πιο ανταγωνιστική λειτουργία τους, εκτός αν κρίνεται απαραίτητο το αντίθετο. Αυτό σημαίνει άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων, σπάσιμο των μεγάλων επιχειρήσεων σε μικρότερες, ενίσχυση των μικρών επιχειρήσεων με φορολογικές ελαφρύνσεις-επιδοτήσεις, σωστή κατανομή των δημοσίων δαπανών, καταπολέμηση των καρτέλ. Η κρατική παρέμβαση πρέπει να βοηθάει τις αγορές να λειτουργήσουν όσο το δυνατόν πιο ανταγωνιστικά γίνεται προκειμένου ο μηχανισμός των τιμών να λειτουργήσει εκκαθαριστικά. Υπάρχει βέβαια η περίπτωση το κράτος να αφήνει διάφορες στρεβλώσεις στις αγορές για άλλους λόγους λ.χ. οι συνδικαλιστικές ενώσεις δημιουργούν στρεβλώσεις στις αγορές εργασίας και αρκετοί υποστηρίζουν ότι δεν θα έπρεπε να λειτουργούν. Η προσωπική μου άποψη είναι ότι η στρέβλωση που προκαλούν οι ενώσεις εργαζομένων σε πολλές περιπτώσεις είναι θετική και θα πρέπει να γίνεται(όχι βέβαια σε όλες) και θεωρώ απαραίτητη την ύπαρξη τους:παρόλα αυτά παραμένουν μια στρέβλωση του ανταγωνισμού και αυτό έχει και αρνητικές συνέπειες για το εργατικό δυναμικό.

Είπαμε, λοιπόν, την πρώτη αιτία για κρατική παράμβαση στην οικονομία:προστασία του ανταγωνισμού στις αγορές. Το βασικό πρόβλημα που προκύπτει είναι ότι τέλειος ανταγωνισμός δεν υπάρχει σε καμία αγορά, ούτε υπήρξε και ούτε πρόκειται να υπάρξει:είναι ένα θεωρητικό κατασκεύασμα για να συγκρίνουμε εναλλακτικές αγορές και το βασικό συμπέρασμα που έχει προκύψει είναι ότι οι ανταγωνιστικές αγορές είναι δικαιότερες από τις μη ανταγωνιστικές.Σαν να μην έφτανε αυτό ακόμα και σε ένα πλήρως θεωρητικό πλαίσιο εμφανίζονται ατέλειες στις αγορές, καταστάσεις δηλαδή που αν η αγορά λειτουργεί ακόμα και κάτω από τις ηρωικές υποθέσεις των εγχειριδίων δεν οδηγείται στο καλύτερο δυνατό σημείο.Οι εξαιρέσεις αυτές είναι δύο ειδών:οι εξωτερικότητες και τα δημόσια αγαθά.Ως εξωτερικότητες ορίζουμε τις επιδράσεις στην ευημερία κάποιου που έχουν οι ενέργειες κάποιου άλλου, π.χ. η μόλυνση μιας λίμνης από τη λειτουργία ενός εργοστασίου(αρνητική εξωτερικότητα) ή οι θετικές συνέπειες της ανώτρης εκπαίδευσης για όλη την κοινωνία(θετική εξωτερικότητα).Ως δημόσια αγαθά ορίζονται αυτά που η κατανάλωση τους από κάποιον δε σημαίνει τον αποκλεισμό κάποιου άλλου από την κατανάλωση του ίδιου αγαθού, π.χ.οι φάροι, η εθνική άμυνα, οι δρόμοι(όταν δεν υπάρχει μποτιλιάρισμα). Αυτές είναι καταστλασεις που αν η αγορά λειτουργήσει απρόσκοπτα θα δημιουργηθούν σοβαρά προβλήματα:το εργοστάσιο θα καταστρέψει τη λίμνη και κανείς δε θα κατασκευάζει φάρους, δρόμους κλπ αφού όταν θα έχει επωμιστεί το κόστος και θα μπορούν να το χρησιμοποιούν όλοι χωρίς να πληρώνουν δεν θα είναι καθόλου ελκυστική επένδυση.

Φτάνουμε, λοιπόν, στη δεύτερη ανάγκη για κρατική παρέμβαση: το κράτος πρέπει να παρεμβαίνει στην οικονομία για να λύνει τα προβλήματα των εξωτερικών επιδράσεων και της παροχής των δημοσίων αγαθών. Οι τρόποι αυτοί είναι διαφόρων ειδών αλλά θα αναφέρουμε τους πιο χαρακτηριστικούς: τη φορολογία(βλέπε και προηγούμενη ανάρτηση εδώ) και την παροχή(προσοχή:όχι απαραίτητα την παραγωγή!) των δημοσίων αγαθών.Αυτό σημαίνει πρακτικά ότι θα φορολογούνται οι αρνητικές εξωτερικότητες και επιδοτούνται οι θετικές και ότι θα εξασφαλίζεται η παροχή κάποιων δημοσίων αγαθών από το κράτος.Το ξανατονίζω:δεν είναι ανάγκη το κράτος να είναι υπεύθυνο για την παραγωγή των δημοσίων αγαθών.Θα είναι υπέθυνο μόνο για την παροχή του.Δηλαδή άνετα μπορεί να επιδοτεί έναν ιδιώτη για να φτιάχνει φάρους ή δρόμους ή πυραυλικά συστήματα.

Είπαμε, λοιπόν, μέχρι τώρα ότι το κράτος μπορεί να παρεμβαίνει στην οικονομία για να υποστηρίζει τον ανταγωνισμό στις αγορές(πλην των περιπτώσεων που δημιουργούνται θετικές στρεβλώσεις και μέχρι κάποιο σημείο) και για να διορθώνει τις ατέλειες τους(που ανιχνεύονται ακόμα και θεωρητικά).Κατ'αυτόν, τον τρόπο μας λέει η οικονομική θεωρία ότι θα έχουμε πιο αποτελεσματικές κατανομές πόρων στην οικονομία. Ας διασαφηνίσουμε τι ακριβώς σημαίνει αυτό:όσο πιο ανταγωνιστικά λειτουργούν οι αγορές τόσο πιο πολύ πλεόνασμα θα δημιουργείται.Η οικονομική θεωρία δε λέει ΤΙΠΟΤΑ για το πώς θα πρέπει να μοιράζεται το πλεόνασμα αυτό:το κριτήριο που αναφέραμε πιο πάνω(το "κριτήριο αποτελεσματικότητας κατά Pareto") μας λέεο πότε μια κατανομή πόρων είναι αποτελεσματική.Δε μας λέει πια κατανομή πόρων είναι δίκαιη ή επιθυμητή.

Και φτάνουμε στον τρίτο λόγο κρατικής παρέμβασης στην οικονομία: το κράτος πρέπει να παρεμβαίνει στην οικονομία για να επιβάλει τους όρους δικαιοσύνης που η κοινωνία έχει αποφασίσει ότι επιθυμεί. Αυτό που ουσιαστικά λέμε είναι ότι υπάρχουν διάφορες απόψεις για το ποια είναι η δίκαιη κατανομή εισοδήματος, μεταξύ των οποίων και η άποψη ότι το κράτος δεν πρέπει να προβαίνει σε καμιά αναδιανεμητική πολιτική και ότι το κράτος πρέπει να εφαρμόζει τις πολιτικές που υποστηρίζουν τα άτομα που το αποτελούν.Προσωπικά πιστεύουμε ότι εκτός από δικαιότερο είναι και πολύ πιο αποτελεσματικό (βλέπε τις απόψεις τους Ρωλς και του Σεν) το κράτος να παρεμβαίνει στη διανομή του εισοδήματος μέσω της φορολογίας και να εφαρμόζει αναδιανεμητικές πολιτικές. Θεωρούμε ακόμα απαραίτητο το κράτος να παρέχει ένα minimum παροχών σε κάθε πολίτη , οι οποίες θα αποτελούν αναφαίρετο δικαίωμα όλων και θα εξασφαλίζουν ένα ελάχιστο κομμάτι πλούτου σε όλους αναιξερέτως.

Αφού, λοιπόν, δεν εξασφίλεζεται κάποιος όρος δικαιοσύνης (ακόμα και από την θεωρητική-τέλεια)λειτουργία της αγοράς, το κράτος πρέπει να παρέμβει για να επηρεάσει την κατανομή των πόρων και να τη φέρει σε αυτό που η κοινωνία θεωρεί πιο δίκαιο. Είδαμε ότι υπάρχει η δυνατότητα η κυβέρνηση να παρέμβει στην οικονομία και να αυξήσει και την αποτελεσματικότητα και τη δικαιοσύνη που επικρατούν στην οικονομία.Φτάσαμε, όμως, στο σημείο που πρέπει να δικαιολογήσουμε και το συνθετικό "φιλελεύθερη" στο σύνολο των ιδεών μας και στον τίτλο της ανάρτησης: ενώ τα προβλήματα οικονομικής αποτελεσματικότητας και οικονομικής δικαιοσύνης παρέχουν ευκαιρίες για κυβερνητική παρέμβαση στην οικονομία, δεν την καθιστούν και απαραίτητη. Το γεγονός ότι η κατανομή των πόρων που δημιουργείται από την αγορά είναι ατελής(είτε από άποψη αποτελεσματικότητας είτε από άποψη δικαιοσύνης) δε σημαίνει ότι η κυβέρνηση είναι σε θέση να κάνει κάτι καλύτερο.

Για παράδειγμα, το κόστος για τη δημιουργία ενός φορέα που θα ασχολείται με την αντιμετώπιση μιας εξωτερικότητας μπορεί να είναι μεγαλύτερο από το κόστος της ίδιας της ξωτερικότητας.Επίσης, ο γιγαντισμός και η γραφειοκρατία(χαρακτηριστικά που συνήθως υπάρχουν στα "μεγάλα" κράτη) οδηγούν τις κυβερνήσεις σε άστοχες επιλογέςμε καταστροφικά αποτελέσματα. Ένα καλό παράδειγμα είναι η τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Ελλάδα:είπαμε ότι ως θετική εξωτερικότητα η εκπαίδευση πρέπει να επιδοτείται και να εντάσσεται στο σύνολο παροχών που το κράτος παρέχει σε κάθε πολίτη.Δεν μπορούμε, όμως, να μην παρατηρήσουμε πως η κρατική παρέμβαση στον τομέα αυτό έχει δημιουργήσει καταστροφικά προβλήματα και έχει κάνει το εκπαιδευτικό σύστημα της Ελλάδας ένα από τα χειρότερα της Ευρώπης.

Αυτό που λέμε ουσιαστικά είναι ότι η κρατική παρέμβαση αν γίνει όπως πρέπει και όταν πρέπει μπορεί να κάνει τα πράγματα καλύτερα. Η εμπειρία δείχνει ότι στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων τα κάνει χειρότερα αλλά αυτό σε καμία περίπτωση δεν αρκεί για να την αποκλείσουμε από την οικονομία. Στο κάτω κάτω κάθε κυβερνητική παρέμβαση συνεπάγεται μια ανακατανομή πόρων και θα πρέπει να την κρίνουμε με βάση τα αποτελέσματά της. Η Δημόσια Οικονομική(και μάλλον η κοινή λογική) μας υποχρεώνει να βλέπουμε την κρατική παρέμβαση στην οικονομία υπό το πρίσμα τριών ερωτημάτων:

-Θα αυξήσει την αποτελεσματικότητα;

-Θα έχει επιθυμητές αναδιανεμητικές συνέπειες;

-Το κόστος της είναι λογικό;

Νομίζω πως η σημερινή πολύπλοκη πραγματικότητα έχει φέρει το τέλος των διαφόρων νεομαρξιστικών ευκολιών("αν το παρέχει το κράτος είναι δίκαιο και καλό") και νεοσυντηρητικών αφελειών("η αγορά λειτουργεί τέλεια, χωρίς καμία κρατική πρέμβαση"). Τα προβλήματα του σήμερα είναι πολύπλοκα και μόνο με την ορθή συνηδειτοποίηση του ρόλου του κράτους στην οικονομία μπορούν να επιλυθούν.