Η εθνική ιστορική αφήγηση και η Ομίχλη

 

 

Η κρίση έχει πυροδοτήσει ένα ορμητικό ρεύμα αναστοχασμού. Δημοσιεύονται   αναλύσεις οι οποίες διαυγάζουν τα αίτια και το μηχανισμό της κρίσης με τη χρήση  διαφορετικών εργαλείων   και εννοιολογικών μεθόδων. Ήταν φυσικό  , επομένως, να εισαχθεί στη σχετική  συζήτηση  η ιστορική διάσταση η οποία αναζητά τα αίτια της κρίσης σε ένα προγενέστερο  χρονολογικό όριο και  στους  παράγοντες παλαιοτέρων  εποχών  οι οποίοι δόμησαν τους θεσμούς και τις πρακτικές. Ας χαρτογραφήσουμε μερικά τέτοια εξηγητικά σχήματα.
Ο Π.Γεννηματάς, στο πρόσφατο βιβλίο του "Ελλάς: Δύση ή Ανατολή"  εντοπίζει με σαφήνεια και τεκμηρίωση τις αιτίες της καχεκτικής  σημερινής πολιτικής κοινωνίας στην περίοδο του Βυζαντίου, στις ιδεολογικές συντεταγμένες  που δημιούργησε το ημιθεοκρατικό καθεστώς υπό την επιρροή της κρατούσας ορθοδοξίας.

Στον Σ.Ράμφο  ( Το αδιανόητο Τίποτα) η αιτία  της ιστορικής  ανεπάρκειας αναζητείται σε ένα βαθύτερο επίπεδο: αυτό της θεολογίας του μοναχισμού όπως αυτή αναπτύσσεται στην Φιλοκαλία. Ο Ράμφος εντοπίζει στη Φιλοκαλία την πηγή ενός αυτοναφορικού συναισθηματικού ναρκισσισμού ο οποίος εδράζεται στη θεολογία του Παλαμα.Ο συναισθηματισμός αυτός ταλανίζει την συλλογική έκφραση των ελλήνων και διαμορφώνει ανορθολογικές συμπεριφορές.

Ο  Γ.Καραμπελιάς  διερευνά ένα  πρωτογενές υλικό  και διατυπώνει την ιδέα ότι ο τεχνολογικός και πολιτικός εξορθολογισμός είχε ήδη αρχίσει στο Βυζάντιο πριν την Δ. Ευρώπη  αλλά η επιβολή  του 1204 σταμάτησε τη διαδικασία. Σύμφωνα με τον Καραμπελιά η γεωπολιτική ήττα του 1204 καθόρισε την μετέπειτα πορεία και όχι οι εγγενείς δομές τής Βυζαντινής κοινωνίας οι οποίες ίσως ήταν πιο προωθημένες από τις αντίστοιχες δυτικές.( 1204, η διαμόρφωση του νεώτερου Ελληνισμού)

Ο Χ.Γιανναράς βρίσκει στην δυτική θεολογία το σπέρμα μιας γενικευμένης παρακμής και εντοπίζει το νεοελληνικό πρόβλημα στην υιοθέτηση αυτής της θεολογίας σε μια κρίσιμη στιγμή όπου στο βυζάντιο ήταν δυνατή μια άλλου τύπου εκκοσμίκευση του "προσώπου" και όχι του ατόμου. Αν για τον Ραμφο το πρόβλημα είναι η υιοθέτηση του Παλαμά έναντι του Ακίνατη , στον Γιανναρά είναι ακριβώς το αντίστροφο. (Ορθοδοξία και Δύση στη Νεώτερη Ελλάδα)

Τέλος ο Θ.Ζιακας στο " Έθνος και Παράδοση" εμφανίζει μια ενδιαφέρουσα μετά-αφήγηση με συνθετική οπτική .Σύμφωνα με το ΘΖ χωρίς την  δυτικότροπη διανόηση δεν συγκροτείται νεοελληνικό κράτος αλλά ταυτόχρονα χωρίς τον Παλαμικό μοναχισμό οι αγροτικοί πληθυσμοί των Βαλκανίων θα είχαν ήδη εξισλαμισθεί.
Όλες αυτές οι αφηγήσεις έχουν ως κομβικό σημείο το  ύστερο βυζάντιο και την αναγέννηση στη Δύση. Φαίνεται πως όλοι συμφωνούν στο χρονικό σημείο της κρίσιμης καμπής.

Είναι όμως ενδιαφέρον ότι το ίδιο ακριβώς χρονικό σημείο εντοπίζουν ως κρίσιμο,  δύο σύγχρονες αφηγήσεις που αναπτύσσονται στη "Δύση" .Αναφέρομαι  στο αγγλικανικής προέλευσης θεολογικό ρεύμα Radical Orthodoxy , και την  πρόσφατη εργασία του G.Agamben.Ο προβληματισμός τους είναι παράλληλος και συνοψίζεται ως εξής: Η  "δυτική"  κοινωνική δομή,  όπου υποτίθεται ότι λειτουργεί ως ένα   δίπολο  με ένα πόλο το  εκκοσμικευμένο- ορθολογικό και άλλο πόλο το προσωπικό-  ιερό    , βασίζεται, σε τελευταία ανάλυση , σε μια  πολιτική φιλοσοφία η οποία ουσιαστικά  είναι μια  λανθάνουσα θεολογία. Το εννοιολογικό αυτό σχήμα εκφράζεται  με το απόφθεγμα του Carl Schmitt "όλες οι σύγχρονες έννοιες της πολιτικής φιλοσοφίας προέρχονται από τη θεολογία".

Το θεολογικό   ρεύμα Radical Orthodoxy (εδώ) είναι σχετικά πρόσφατο και διαμορφώθηκε από την πρωτοποριακή εργασία του Αγγλικανού θεολόγου John Millbank. Ο Milbank δημοσίευσε το 1990 το βιβλίο του «Theology and Social Theory: Beyond Secular Reason»   στο οποίο διερευνά όλες τις  άρρητες ή λανθάνουσές  θεολογικές βάσεις του διαφωτισμού.  Ταυτόχρονα ο ίδιος και συνεργάτες του εξοπλισμένοι με ένα πλήρες θεωρητικό οπλοστάσιο διατυπώνουν μια δευτερη βασική θέση: όλη σύγχρονη κριτική θεωρία με τις πιο αμφισβητούμενες εκφράσεις της (Ντερινταική αποδόμηση, Λακανική ψυχανάλυση, Μπαντιουικός μαθηματικός λογισμός, αυτοκρατορικές αναζητήσεις του Negri, κλπ) αποτελούν πεδία θεολογικής διερεύνησης τα οποία ενισχύουν την περιοχή  του ιερού. Σήμερα οι εκπρόσωποι του Radical Orthodoxy ευρίσκονται πολλά φόρουμ συζήτησης όπου συνδιαλέγονται ισότιμα , με δεδομένο ότι κατέχουν και έχουν οικειοποιηθεί πλήρως έννοιες, σχήματα και συμπεράσματα της κριτικής θεωρίας. Με μια έννοια στο Radical Orthodoxy αντιστοιχεί η μετά-αφήγηση του Θ.Ζιάκα.

Τα τελευταία χρονιά ο G. Agamben κάνει μια συστηματική έρευνα σε πρωτογενές υλικό, με το οποίο καταλήγει σε παρόμοια συμπεράσματα: Ο εννοιολογικός εξοπλισμός της νεωτερικότητας βασίζεται σε έννοιες της θεολογίας: η πολιτική οικονομία εδράζεται σε προκείμενες της θείας πρόνοιας, η εκκλησιαστική δοξολογία είναι το σχήμα για κατανοήσουμε σύγχρονα φαινόμενα πολιτικής ταύτισης και δημοσκοπήσεων, η σύγχρονη γραφειοκρατία αναλύεται μέσω της θεολογίας των αγγέλων κλπ κλπ. Στο έργο του The Kingdom and the Glory παρέχεται ένα τεράστιο πραγματολογικό υλικό, ενώ έχουν τεράστιο ενδιαφέρον τα ζωντανά  μαθήματα του (εδώ)

Παρατηρούμε λοιπόν ότι η ενθάδε ιστορική αναζήτηση των αιτίων της κρίσης συμπίπτει , ως προς το ιστορικό σημείο καμπής με την εν  εσπερία ιδεοκίνηση. Η ενδιαφέρουσα αντίφαση είναι πως ενώ ο εντόπιος "εκσυγχρονισμός" αναζητά τη λύση "δυτικά" ο δυτικός αναστοχασμός ανακαλύπτει με ενδιαφέρον την "ανατολή".

Όμως εδώ προκύπτει ένα άλλο ζήτημα.

Αν η ιδεοκίνηση αυτή εμπλέκεται σε μια τέτοια μέγα- αφήγηση, είναι φυσικό να παρεισφρέουν και άλλες  αφηγήσεις της κρίσης. Με την έννοια αυτή η ανάγνωση του φαινομένου ΧΑ μπορεί να πάρει μια άλλη διάσταση.

Έχω υποστηρίξει ,πριν την εκλογική της επιτυχία (εδώ), ότι η μορφή  του ιδεολογικού της λόγου, εμφανίζει μια συνεκτικότητα. Η  ΧΑ παρουσιάζει ένα ιδεολόγημα με αρχή μέση τέλος. Το ιδεολόγημα αυτόν μπορεί να συγκροτήσει μια ταυτότητα ενός ιδεολόγου μαχητή. Ταυτόχρονα μπορεί να παρουσιάσει ένα εξηγητικό σχήμα με μεγάλο χρονολογικό εύρος, ακριβώς όσο και οι πιο main stream αναλύσεις. Η γραμμική ανάλυση :κρίση- φτώχεια- απελπισία- εύκολη λύση- επίθεση στον αδύνατο  μπορεί εξηγήσει την απαρχή αλλά όχι την ανθεκτικότητα του φαινομένου. Θα μπορούσαμε να ορίσουμε μια άλλη σειρά: κρίση - εθνικός ιστορικός αναστοχασμός-χαμηλό επίπεδο ιδεοκίνησης και σύγκρουσης- παρείσφρηση μιας βαρβαρικής μέγα- αφήγησης. Με μια έννοια πίσω από την πρακτική συμμορίας και τους κιτσάτους νεοναζισμούς, υπολανθάνει ως έλλειμμα η συγκροτημένη σύγκρουση για τις μέγα αφηγήσεις του εθνικού ιστορικού.

Υποπτεύομαι ότι το έλλειμμα αυτό, έχει να κάνει με πολλαπλά αίτια: κατ'αρχάς την υπεροχή του"ακαδημαϊκού-κρατικού " έναντι του "αδέσποτου -ατομικού". Η αντικειμενική εμπλοκή των ακαδημαϊκών στους εξαναγκασμούς " σχολών" ,"micro lobbies" κλπ και η λιποθυμική ασφυξία της θεολογίας στα έγκατα της νεοελληνικής συντήρησης , αποστερούν από το δημόσιο διάλογο τη γονιμότητα μιας βαθύτερης συζήτησης των ειδικών .Δεν είναι τυχαίο ότι στα παραδείγματα οριοθέτησης του ελληνικού διαλόγου, που παρέθεσα  πρωταγωνιστούν διανοούμενοι εκτός ακαδημίας.Θα ήταν μεγάλη αδικία να υποτιμηθούν οι σοβαρές ακαδημαϊκές πρωτοβουλίες που αναπτύσσονται με πραγματική υπέρβαση πόρων και δυνάμεων .Ωστόσο αν αυτή η συζήτηση δεν γίνει πιο έντονη και δημόσια, τόσο το έλλειμμα της θα τροφοδοτεί τη βαρβαρική νεαντερτάλια  εξήγηση

Ταυτόχρονα υποτιμάται η αξία της τηλεοπτικής και ιντερνετικής συζήτησης .Με τα δημόσια ΜΜΕ σε κώμα και τις ιντερνετικές συζητήσεις ανύπαρκτες ο δημόσιος διάλογος ουσιαστικά δεν υπάρχει. Στο έλλειμμα αυτό η παραιστορία που παρήχθη στα διάφορα telecity παραμένει ως κυρία λαϊκή αυτοκατανόηση.

Στην εκκίνηση του δημόσιου διαλόγου δεν λείπει ούτε η διάθεση ούτε ο εξοπλισμός ούτε οι ικανότητες. Εκείνο που λείπει είναι η αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών και πιθανόν ένα θαύμα για την νεκρανάσταση της ΕΡΤ. Χωρίς ένα δομημένο στοιχειωδώς διάλογο για το εθνικό ιστορικό η  ομίχλη της ακροδεξιάς αφήγησης  θα συνεχίζει να σκοτώνει όπως ακριβώς στο βιβλίο του Stephen King (εδώ)