Leo:Η πολιτιστική κρίση της Ευρώπης

Την Τετάρτη που μας πέρασε έγινε μια απόπειρα πανευρωπαϊκής κινητοποίησης ενάντια στην πολιτική της λιτότητας χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία. Υποτονικές διαδηλώσεις, απεργίες με μικρά ποσοστά, έλλειψη συντονισμού, χλιαρά πράγματα. Οι αισιόδοξοι βλέπουν μια δύσκολη αρχή και ελπίζουν σ’ ένα καλύτερο μέλλον. Οι απαισιόδοξοι πάλι βλέπουν δομικά στοιχεία στην απαξίωση του συνδικαλιστικού κινήματος και αναζητούν τις αιτίες. Το σίγουρο είναι ότι το κλίμα στην Ευρώπη δεν είναι αντίστοιχο με τα περιοριστικά μέτρα που επιβάλλουν οι ποικιλόχρωμες κυβερνήσεις, δεξιές, κεντρώες και σοσιαλιστικές. Αν στη Ιρλανδία η πηγή του κακού είναι οι τράπεζες, στην Ισπανία η φούσκα των κατασκευών και στην Ελλάδα το πελατειακό κράτος, το αποτέλεσμα για τον εργαζόμενο λαό είναι το ίδιο. Περιοριστικά μέτρα, ανεργία, μείωση μισθών, υποχώρηση του κοινωνικού κράτους, μια συνολική οικονομική ύφεση, η οποία κλιμακώνεται και θα γίνεται ολοένα και περισσότερο αισθητή. Το καθολικό αίσθημα της αδικίας δεν φαίνεται ικανό, προς το παρόν τουλάχιστον, να ανατρέψει την ιδιώτευση και να σημάνει την αρχή ενός ρωμαλέου διεκδικητικού κινήματος.


Τι συμβαίνει; Η αριστερά έπαψε να είναι ελκυστική; Οι μεγάλες αφηγήσεις τις είναι παλιές και ξεπερασμένες; Οι συνδικαλιστικές ηγεσίες έχουν ενταχθεί πλήρως στο σύστημα διαπλοκής με την εξουσία και έχουν απαξιωθεί; Η ιδεολογία του προσωπικού βολέματος και της ατομικής λύσης έχει επικρατήσει; Οι εσωτερικές έριδες, η παθολογία της μικροεξουσίας έχει κάνει την αριστερά αναξιόπιστη; Προφανώς όλα αυτά ισχύουν, όλα σίγουρα παίζουν το ρόλο τους σε μικρό ή μεγάλο βαθμό. Θα ήθελα όμως να σταθώ σε κάτι διαφορετικό που το θεωρώ καθοριστικό.

Νομίζω ότι ένας ιδεολογικός ξεπεσμός έχει κατακλύσει την Ευρώπη και αυτό είναι «επιτυχία» του καπιταλιστικού συστήματος. Σε ολόκληρη της Ευρώπη κυριαρχεί ένας φιλελευθερισμός φτωχός από πραγματικές ιδέες, με ασήμαντους ηγέτες, σχεδόν υπηρέτες του χρηματιστηριακού κεφάλαιου. Ένα πολιτικό προσωπικό χωρίς οράματα, χωρίς διάθεση πολιτικής ενοποίησης, χωρίς δύναμη επιβολής στους μηχανισμούς της αγοράς. Μια διαρκής υποχώρηση της πολιτικής, μια υποταγή στο χρήμα. Όλα τα ευρωπαϊκά νεοφιλελέυθερα ή σοσιαλδημοκρατικά κόμματα βρίσκονται σε μια διαρκή κρίση, οι διανοούμενοι του αστισμού έχουν σιγήσει, οι πάντες προσπαθούν να διαχειριστούν αυτό που βρήκαν, φοβούνται να διατυπώσουν οποιαδήποτε μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα. Το κοινωνικό κράτος υποχωρεί και οι κοινωνίες γίνονται έρμαια των οικονομικών ελίτ.

Η σημερινή οικονομική κρίση είναι μια κρίση του μεταπολεμικού δημοκρατικού μοντέλου. Κόμματα και ηγεσίες ανίκανες να χαράξουν νέες πορείες αφέθηκαν να παρακολουθούν τα παιχνίδια των ραντιέρηδων και των τραπεζιτών, μέχρι αυτά να οδηγήσουν τις χώρες τους στο χείλος του γκρεμού. Αν δείτε την Ελλάδα, ακόμα και σήμερα οι πολιτικές ηγεσίες φαίνονται να μην αισθάνονται την κατάρρευση, να σκέφτονται ακόμα το πρόσκαιρο πολιτικό κόστος και να πασχίζουν να γαντζωθούν στην εξουσία.

Θα περίμενε κανείς η κρίση του φιλελευθερισμού να γεννήσει νέες αντίπαλες θεωρίες. Συμβαίνει το αντίθετο. Στην Ευρώπη είναι εγκατεστημένη μια ιδεολογία κατανάλωσης του ασήμαντου, μια ιδεολογική πανούκλα αγοράς που έχει απονεκρώσει πρώτα και κύρια τη μεσαία τάξη. Στο μέτρο που η παραγωγή μεταφέρεται στην Ανατολή η αυθεντική εργατική τάξη συρρικνώνεται ή καταστρέφεται, η μεσαία γίνεται η τάξη της μεγάλης μάζας. Οι αγωνίες της όμως γίνονται ολοένα και πιο φτηνές και αυτό την κάνει ιδεολογικά αδύναμη. Είναι φυσικό. Τα κυρίαρχα ΜΜΕ και το διαδίκτυο μεταφέρουν καθημερινά την ιδεολογία της αγοράς σε κάθε σπίτι, τα κυρίαρχα πρότυπα διαμορφώνουν μαζικά τη νεολαία, ακόμα και η τέχνη χάνει καθημερινά τον φύσει επαναστατικό της χαρακτήρα. Ποτέ η rock ή η pop μουσική δεν ήταν τόσο ρηχή σε νοήματα και τόσο προβλέψιμη σε μουσικούς συνδυασμούς. Ποτέ το ευρωπαϊκό σινεμά δεν αναμασούσε τα ίδια και τα ίδια, επιμένοντας στα αστικά στερεότυπα και τις χολιγουντιανές εκδοχές των κοινωνικών συγκρούσεων, ποτέ η απουσία μιας έξτραβαγκάντσιας δεν ήταν τόσο ηχηρή. Ακόμα και ο ερωτισμός περνάει κρίση. Μια ηθικολογία, μια υποκριτική πολιτική ορθότητα χωρίς έρμα σέρνεται παντού, την ίδια στιγμή που η παιδεραστία γίνεται και επισήμως μέσω της δημοσιοποίησης και της δήθεν καταδίκης, βασική ιδεολογική αποσκευή της παπικής εκκλησίας. Η εναλλακτική έκρηξη της δεκαετίας του 60 και οι σοσιαλιστικές ελπίδες αυτής του 70, έδωσαν τη θέση τους στον κομφορμισμό, στην ιδιώτευση.

Στην σημερινή Ευρώπη οι άνθρωποι δουλεύουν πολύ για να αγοράσουν πολλά κινέζικα προϊόντα μιας χρήσης, για να καταναλώσουν φτηνό θέαμα και να πάνε διακοπές σε ξενοδοχεία all inclusive.

Η κατώτερη μεσαία τάξη μπορεί να μην είδε τα προηγούμενα χρόνια τους μισθούς της να αυξάνονται, είδε όμως την καταναλωτικής της δύναμη να φουσκώνει με τα δανεικά και το πλαστικό χρήμα και νόμισε ότι άλλαξε κατηγορία. Απέκτησε κουτιά - οικίες με γκαζόν και θέση πάρκινγκ και νόμισε ότι βρήκε μια θέση στον παράδεισο. Τώρα τρώει τη σφαλιάρα, αλλά δεν έχει χέρια να προστατευτεί, πόσο μάλλον να αντεπιτεθεί.

Η ανώτερη μεσαία τάξη είδε τις φούσκες των κατασκευών, της διαφήμισης, των τραπεζών και των νέων τεχνολογιών να αυξάνουν παράλογα τα έσοδά της και πίστεψε και αυτή στην ταξική της μετάλλαξη. Τώρα που η ύφεση παγώνει τα project και «τα έξυπνα προϊόντα», αισθάνεται ότι για να συνεχίσει τον τρόπο ζωής της πρέπει να βγάλει από το σεντούκι και αυτό δεν της αρέσει καθόλου. Η διάθεση των πολιτικών ελίτ να τη σώσουν μέσα από την στήριξη των τραπεζών, δεν σημαίνει ότι και θα το επιτύχουν.

Οι μάζες των μεταναστών που έχουν κατακλύσει την Ευρώπη επωμίζονται όλες τις χειρονακτικές και «βρώμικες» δουλειές, αφαιρώντας από τους «ευγενείς» πολίτες την ικανοποίηση που νιώθει κάποιος όταν λερώνει τα χέρια του, κάνοντας κάτι. Τα παιδιά παίζουν βίρτσουαλ, και αθλούνται σε οργανωμένα κέντρα. Το απολυμαντικό έγινε αξεσουάρ. Η παχυσαρκία, η κατανάλωση φαγητών - σκουπιδιών και η υστερία του καρκίνου που μας απειλεί, αφαιρούν χαρά και προσθέτουν προβλήματα. Η πρόοδος της τεχνολογίας κάνει πιο «εύκολη» τη ζωή αλλά και το θάνατο. Αδύνατο να ελέγξεις τα όρια, η αγορά σου επιβάλλεται και σε εγκλωβίζει.

Δίπλα στους γρήγορους δρόμους και τις όλο υποσχέσεις διαφημίσεις, σέρνονται οι "εκτός", τα κοινωνικά «σκουπίδια» που μόνο με την όψη τους τρομάζουν τους νοικοκυραίους. Ψήγματα ή ρεύματα ρατσισμού γεννιούνται και σβήνουν, ή ζουν στο περιθώριο και περιμένουν. Ακόμα και η ακροδεξιά, ενώ μπόρεσε να αναπτυχθεί ως πολιτικό ρεύμα δεν έχει καταφέρει να επιβάλλει την ιδεολογία της σε μια αποϊδεολογικοποιημένη κοινωνία. Πέρασε και αυτή στο λαϊκισμό. Η Ευρώπη δείχνει ανίκανη να αφομοιώσει τις στρατιές από την Ασία και τη Αφρική πράγμα που έκανε άλλοτε με επιτυχία. Η βόμβα του υπερπληθυσμού την απειλεί. Αν ο Σαρκοζί μπορεί να διώχνει τους Ρομά σχετικά άνετα, δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι θα μπορέσει να ελέγξει το «μίσος», όταν αυτό θα ξαναβγεί στους δρόμους.

Όλα αυτά είναι οι συνέπειες ενός φιλελεύθερου κυρίαρχου μοντέλου που πεθαίνει, αλλά ταυτόχρονα παρασέρνει και οποιαδήποτε εστία αμφισβήτησής του. H θεωρία του διπολισμού ή αν θέλετε ο νόμος της επαγωγής, νομίζω ότι εδώ επιβεβαιώνονται. Απέναντι σε μια φτωχή κυρίαρχη ιδεολογία, είναι εξίσου φτωχή και κάθε εναλλακτική πρόταση.


Η κρίση βρίσκει την Αριστερά αποκαμωμένη από το θανατερό κλίμα που έχει επιβάλλει ο αντίπαλος. Η κατάρρευση του λεγόμενου υπαρκτού σοσιαλισμού δεν μπορεί να είναι εσαεί η αιτία. Σίγουρα οι ανανεωτικές αριστερές ιδέες που στηρίχτηκαν στην καταγγελία του σοβιετικού μοντέλου, βρέθηκαν χωρίς αντίπαλο μετά την κατάρρευση. Ταυτόχρονα όμως η Ευρωπαϊκή Αριστερά καταναλώθηκε στην καθημερινή πολιτική μάχη και εγκατέλειψε την θεωρητική αναζήτηση. Πίστεψε πως προβάλλοντας τις αντιθέσεις της με το σοβιετισμό και λύνοντας τις εσωτερικές θεωρητικές διαφορές της, έχει καθαρίσει. Νόμισε πως η κοινωνία αυτό περίμενε. Τραγικό παράδειγμα η κατακερματισμένη εικόνα της, στην Ελλάδα.

Άλλες ομάδες πίστεψαν ότι αν πλησιάσουν τη σοσιαλδημοκρατία και δεχτούν οφίτσια και εξουσίες θα μπορούσαν να αποτελέσουν λύση στα χρόνια προβλήματα του καπιταλισμού. Δυστυχώς έγιναν μέρος του προβλήματος και εξαφανίστηκαν, όπως στη Ιταλία. Στη Γαλλία η Αριστερά κατέρρευσε από μόνη της, ίσως γιατί δεν πέρασε ποτέ από το στάδιο του ευρωκομμουνισμού.

Όλα αυτά στοιχίζουν. Η Αριστερά αρκέστηκε στην εύκολη καταγγελία, δεν όρισε ποτέ αυτή την ατζέντα. Αρνήθηκε να σχεδιάσει αυτή την πορεία των πολιτικών εξελίξεων, βρισκότανε πάντοτε σε θέση άμυνας να αντιπαλεύει πολιτικές που ήδη είχαν γίνει νόμοι των χωρών και της ΕΕ. Ήταν συνεχώς πίσω στο σκορ, αναζητούσε την ανατροπή που ποτέ δεν ερχότανε, έκανε επίκληση στο ηρωικό παρελθόν της, μπόλιαζε τη νέα γενιά με την κακομοιριά του συνεχώς ηττημένου. Κατάφερε και έδιωξε τους νέους από κοντά της. Σήμερα κλείνει το μάτι στους αναρχοαυτόνομους και τους χούλιγκαν, σε παθολογικές περιπτώσεις, για να πυκνώσει τις γραμμές της. Ο οπορτουνισμός, τελευταίο στάδιο της πολιτικής καχεξίας.

Η αριστερά σήμερα δεν έχει μοντέλα να παρουσιάσει, δεν έχει οράματα για να θρέψει με αυτά την «καλοζωισμένη» μεσαία τάξη, που τώρα βλέπει το τραπέζι της να αδειάζει. Η λογική της διαχείρισης των πολιτικών κρίσεων με μικροπολιτικές εφάμιλλες των φιλελεύθερων κομμάτων, αφήρεσε από τις προοδευτικές δυνάμεις την ιδεολογική ανωτερότητα. Η λέξη «ιδεολόγος» κάποτε παρέπεμπε σε Αριστερό, σήμερα δεν υπάρχει καθόλου. Μετά την αποκάλυψη της φρίκης του υπαρκτού σοσιαλισμού, και την ταυτόχρονη ανάπτυξη του κινήματος των Πρασίνων, η αριστερά προσπάθησε να εντάξει στα όπλα της την οικολογία χωρίς όμως να την πιστεύει. Και πώς να την πιστεύει, όταν η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, ήθελε βιομηχανική και τεχνολογική ανάπτυξη, άρα περισσότερη παραγωγή, άρα περισσότερη υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Οι λογικές της ανάπτυξης με σεβασμό στο περιβάλλον είναι πολύ τέλειες για νάναι εφαρμόσιμες σε μαζική κλίμακα. Η μέθεξη αριστεράς και οικολογίας δεν περπάτησε. Οι ιδεολογικές αγκυλώσεις στα δόγματα και τις αρχές του Μαρξισμού και Λενινισμού, δεν επέτρεψαν πραγματικές πολιτικές αναζητήσεις.

Η σημερινή κρίση βρήκε την Αριστερά παγκοσμίως χωρίς καινούργια όπλα, χωρίς νέες θεωρίες. Διαβάζω σημαντικούς νέους θεωρητικούς, αλλά δεν βρίσκω μια στέρεα δομημένη σκέψη, απόρροια της ρευστότητας που επικρατεί. Ιδέες, προτάσεις, ουτοπίες, ιδεολογικά σπαράγματα, γενναίες αντιφάσεις, που δεν μπορούν να συγκροτήσουν παγκόσμια κινήματα, να ξεσηκώσουν κόσμο, να επιβάλλουν μεταρρυθμίσεις ή ανατροπές. Σίγουρα είναι θετικά και συχνά ενδιαφέροντα, αλλά δεν μορφώνουν έναν άξονα δράσης. Και εδώ ο κατακερματισμός σημαίνει αδυναμία. Η απεγνωσμένη προσπάθεια των ελίτ να σώσουν το σύστημα φαίνεται να μην βρίσκει αντίπαλο, άσχετα με την έκβαση των πολιτικών τους. Συνεπώς σε ότι τελικά διαμορφωθεί αύριο, η αριστερά δεν θα έχει συνεισφορά, θα συνεχίσει να είναι από πίσω. Ίσως να μην έχει πια να αφηγηθεί μια νέα μεγάλη πορεία, ίσως αυτή η άλλη πορεία να μην υπάρχει, ίσως η κοινωνική ζωή να είναι οι κύκλοι του καπιταλισμού. Ωστόσο, αυτό δεν θα το μάθει ποτέ αν δεν αναζητήσει ένα νέο δημοκρατικό κοινωνικό μοντέλο, προσαρμοσμένο στη νέα εποχή, αν δεν μπορέσει να πείσει τη μεσαία τάξη ότι ένας άλλος κόσμος με λιγότερα πλαστικά και περισσότερη πραγματική ζωή είναι εφικτός.

Συνδέσεις
Μη μαδάς την μαργαρίτα