S.Zizek : Το φιλελευθερο παράδοξο και η Ayn Rand

Καθώς ο Ζιζεκ μιλάει αύριο στο Πολυτεχνείο  (εδώ) , είναι καλό να αναδείξουμε ως εκείνο τον στοχαστή της αριστεράς που έχει ασχοληθεί με τον φιλελευθερισμό. Ωστόσο η κριτική του τον οδηγεί σε μια στάση που είναι πιο παραγωγική. Ο Φιλελευθερισμός δεν είναι η οργανική , η συστατική η αναπόδραστη ιδεολογία των συντηρητικών Ελίτ, αλλά είναι ένα ιστορικά προσδιορισμένο ιδεολογικό πλαίσιο με αντιφάσεις .Οι παγκόσμιες Ελίτ δεν είναι τυπικά φιλελεύθερες ,δεν μπορούν να αντέξουν ένα πλήρη φιλελευθερισμό, και όπως αλλού έχει αναφέρει ο ΣΖ τελικά η αδελφή του «φιλελευθερισμού η ριζοσπαστική αριστερά θα τον σώσει».(εδώ)



Επομένως οι Ελιτ δεν εγκαλούνται γιατί είναι φιλελεύθερες, εγκαλούνται γιατί δεν είναι πλήρως φιλελεύθερες, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι μια στενή Μαρξιστική κριτική θα απεδείκνυε το τυπικό αδιέξοδο ενός πλήρους φιλελευθερισμού. Στο απόσπασμα που ακολουθεί ο ΣΖ εκφράζει ακριβώς την υποστήριξη του προς την ιέρια του Φιλελευθερισμού Ayn Rand γιατί ακριβώς συνηγορεί προς ένα πλήρη φιλελευθερισμού


Στα καθ’ ημάς η σχέση φιλελευθερισμού αριστεράς δεν υφίσταται γιατί απλούστατα δεν υφίσταται κανένας φιλελευθερισμός .Και μόνο το γεγονός ότι η Μπακογιάννη ανέξοδα αυτοορίζεται ως διεκδικητής του χώρου δείχνει την κατάσταση .Από την άλλη πλευρά η Ελληνική Αριστερά αδυνατώντας να αναλύσει τον εγγενή κρατικιστικό και τελικά αντιφιλελεύθερο χαρακτήρα των συντηρητικών δυνάμεων και των Ελιτ που αντιπροσωπεύουν, σκιαμαχεί με μια κατασκευή ( της φιλελεύθερης αστικής τάξης) την οποία κατατροπώνει στο πι και φι στην δημοσιότητα για να βρει το φρικαλέο ιδιότροπο πρόσωπο της εντός του κράτους μέσω της πλειάδας των κρατικών προμηθευτών και της ανεξέλεγκτης ισχύος τους. Το θεμελιώδες λάθος είναι ότι αντιλαμβάνεται τον φιλελευθερισμό «συμπαγή» ενώ αυτός όπως μας λέει ο ΣΖ είναι «παράδοξος» .


Οι προβληματισμοί του ΣΖ που ακολουθούν είναι βέβαια στο συνηθισμένο περισκοπικό πολυπρισπατικό στυλ του , ένα στυλ «ναι μεν αλλά » για το οποίο φοβάμαι ότι η δημοσιότητα μας , συνηθισμένη σε ευαγγελισμούς και αποκαλυπτικές αλήθειες δεν μπορεί να αφομοιώσει. Αποτέλεσμα ο ΣΖ μεταφράζεται εκλεκτικά , και όταν οι αντιφάσεις του αναδύονται (γιατί είναι προφανείς) αυτές δεν κατανοούνται ως παραγωγική αναζήτηση αλλά ως «ιδεολογικές ασυνέπειες» με κριτήρια και ύφος Γ Διεθνούς.


Σήμερα η έννοια του «φιλελευθερισμού» ταλαντώνεται ανάμεσα σε δύο αντίθετους πόλους: οικονομικός φιλελευθερισμός (ατομισμός της ελεύθερης αγοράς, άρνηση κρατικών ρυθμίσεων) και πολιτικός φιλελευθερισμός ( με επιτονισμό της ισότητας , κοινωνική αλληλεγγύη, ανεκτικότητα ).Στις ΗΠΑ οι Ρεμπουμπλικάνοι είναι πιο φιλελεύθεροι με την πρώτη έννοια, και οι Δημοκρατικοί με την δεύτερη. Βέβαια το σημείο είναι ότι ενώ κανείς δεν μπορεί να αποφασίσει μέσω μιας πιο ενδελεχούς ανάλυσης ποιος είναι ο «αληθινός» φιλελευθερισμός , ομοίως και κανείς δεν μπορεί να λύσει το αδιέξοδο με την πρόταση μιας ανώτερης «διαλεκτικής σύνθεσης» ή να αποφύγει την σύγχυση κάνοντας μια διάκριση ανάμεσα στις δύο έννοιες του όρου. Η ένταση ανάμεσα στις δυο έννοιες είναι εγγενής στο περιεχόμενο που ο «φιλελευθερισμός» προσπαθεί να ορίσει , είναι μια ένταση συστατική του, η οποία δεν σηματοδοτεί ένα περιορισμό στην γνώση μας , αλλά σηματοδοτεί την «αλήθεια» του όρου.

Παραδοσιακά , κάθε έννοια φιλελευθερισμού εμφανίζεται ως το αντίθετο της άλλης: η φιλελεύθερη πολυπολιτισμικότητα συνηγορεί για την ανεκτικότητα και κατά κανόνα αντιμάχεται τον οικονομικό φιλελευθερισμό καθώς προσπαθεί να προστατέψει τις ασθενείς από τις απρόσκοπτες δυνάμεις της αγοράς, ενώ οι φιλελεύθεροι της αγοράς κατά κανόνα συντάσσονται με τις παραδοσιακές αξίες της οικογένειας. Και έτσι φτάνουμε στο διπλό παράδοξο της παραδοσιακής Δεξιάς η οποία από την μία υποστηρίζει την οικονομία της αγοράς ,ενώ σχεδόν άγρια αντιτίθεται στις αξίες και την κουλτούρα τις οποίες η οικονομία γεννά και το παράδοξο της πολυπολιτιστικής Αριστεράς η οποία αρνείται την αγορά (όλο και λιγότερο) ενώ ενθουσιωδώς ενισχύει την ιδεολογία που αυτή η αγορά γεννά. Μισό αιώνα πριν η πιο χαρακτηριστική εξαίρεση ήταν η μοναδική Ayn Rand , η οποία συνηγορούσε για ένα φιλελευθερισμό της αγοράς και για ένα πλήρη εγωισμό αποκαθαρμένο όμως από την παραδοσιακή ηθική η οποία αφορά τις αξίες της οικογένειας και την θυσία για το γενικό καλό. Σήμερα όμως μάλλον εισερχόμαστε σε μια εποχή όπου οι δυο πλευρές συνυπάρχουν: τύποι σαν τον Bill Gates ποζάρουν και ως ριζοσπάστες της αγοράς αλλά και ως ανθρωπιστής.

Εδώ λοιπόν εισερχόμαστε στο βασικό παράδοξο του φιλελευθερισμού. Μια αντί-ιδεολογική και αντί-ουτοπική στάση είναι εγγεγραμμένη στον πυρήνα του φιλελεύθερου οράματος: ο φιλελευθερισμός αυτοκατανοείται ως «η πολιτική του ελάχιστου κακού» και η φιλοδοξία του είναι να προσφέρει την «λιγότερο χειρότερη κοινωνία» ,αποτρέποντας την το μεγαλύτερο κακό, γιατί θεωρεί κάθε προσπάθεια να επικαθορίσουμε ένα θετικό στόχο ως την απόλυτη πηγή του κακού. Η απόφανση του Chaurchill για την δημοκρατία ως το χειρότερο από όλα τα πολιτεύματα με την εξαίρεση των υπολοίπων ισχύει περισσότερο για τον φιλελευθερισμό. Αυτή η οπτική διατηρείται από ένα προφανή πεσιμισμό για την ανθρώπινη φύση: ο άνθρωπος είναι ένα εγωιστικό και ζηλόφθονο ζώο , και αν κάποιος προσπαθήσει να οικοδομήσει ένα πολιτικό σύστημα που να εγκαλεί την καλοσύνη και τον αλτρουισμό ,τότε το αποτέλεσμα θα είναι η χειρότερη εκδοχή του τρόμου ( είναι γνωστό βέβαια πως και ο Γιακωβινισμός και ο Σταλινισμός προϋποθέτουν τις ανθρώπινες αρετές) .Όμως η φιλελεύθερη κριτική της «τυραννίας του Κακού» έχει το κόστος της: η εφαρμογή αυτού του προγράμματος προκαλεί τα αντίθετα του. Η απαίτηση για το λιγότερο κακό ,όταν επιβεβαιώνεται ως παγκόσμια αρχή, βαθμιαία πολλαπλασιάζει τα χαρακτηριστικά του αντιπάλου του .Η παγκόσμια φιλελεύθερη τάξη αυτοπαρουσιάζεται ως η καλύτερη εκδοχή δυνατού κόσμου: η ήπια απόρριψη των ουτοπιών τελειώνει με την επιβολή της δικής του ουτοπίας ή οποία υποτίθεται θα πραγματοποιηθεί αν όλοι ενταχθούμε στους παγκόσμιους μηχανισμούς της αγοράς και των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Πίσω από όλα αυτά κρύβεται το όραμα ενός «Νέου Ανθρώπου» χωρίς τις παλαιές αποσκευές.Living the end times.p37 -38