Β.Μαρκεζίνης: "Κοινοτοπίες Ριζοσπαστικού Πατριωτισμού".Μια κριτική του Ν.Χρυσολωρά

Του Νίκου Χρυσολωρά

"Βασιλειος Μαρκεζινης-Μια Νέα Εξωτερική Πολιτική για την Ελλάδα"

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι ο Βασίλειος Μαρκεζίνης είναι αυτή τη στιγμή ένας από τους πλέον προβεβλημένους ακαδημαϊκούς στη χώρα μας. Στις σελίδες των δύο πρόσφατων βιβλίων του -Επικοινωνιακή Διπλωματία και Διπλωματία Βάθους (ΕΔΔΒ) και Μια Νέα Εξωτερική Πολιτική για την Ελλάδα (ΜΝΕΠΕ)- τα οποία κυκλοφορούν από τον εκδοτικό οίκο Λιβάνη, ο αναγνώστης θα βρει μία συνοπτική παρουσίαση των θέσεών του για τα βασικά θέματα στην ατζέντα της εξωτερικής πολιτικής της χώρας μας, αλλά και προσεγγίσεις σε διεθνή ζητήματα, όπως ο ρόλος των ΗΠΑ στο παγκόσμιο στερέωμα και σε σχέση με τη Ρωσία, η τουρκική διπλωματία στην εποχή Νταβούτογλου και ο λεγόμενος πόλεμος των αγωγών. Με όπλο την πολυετή εμπειρία του, ο Μαρκεζίνης γράφει με σαφήνεια και γλαφυρότητα, γεγονός που καθιστά τα δύο βιβλία ευχάριστο ανάγνωσμα, παρά το γεγονός ότι δεν αποφεύγονται οι πλατειασμοί, η περιαυτολογία και οι συχνές επαναλήψεις.


Αν πάντως το ζητούμενο δεν είναι η περιγραφή και η επικοινωνία των απόψεων του συγγραφέα, τις οποίες άλλωστε οι ενδιαφερόμενοι έχουν την ευκαιρία να διαβάζουν συχνά στις εφημερίδες και να τις πληροφορούνται μέσω τηλεοπτικών εκπομπών, αλλά μία διεισδυτική ματιά στον κόσμο της εξωτερικής πολιτικής, τότε είναι δύσκολο να μιλήσει κανείς για επιτυχημένα εγχειρήματα. Οι περισσότερες από τις επισημάνσεις των βιβλίων είναι λίγο έως πολύ γνωστές σε όσους ασχολούνται με τον χώρο της διπλωματίας, ακόμη και σε στοιχειωδώς επιμελείς πρωτοετείς φοιτητές σχολών διεθνών σχέσεων. Για παράδειγμα, το κάλεσμα του συγγραφέα να υιοθετήσουμε (ως χώρα) μία «πολυγαμική εξωτερική πολιτική», καίτοι εύηχο, δεν παύει να είναι κοινότοπο. Εξίσου γνωστές είναι στους διεθνολόγους και πολλές άλλες θέσεις που παρουσιάζονται περίπου ως καινοφανείς στα δύο συγγράμματα, όπως ότι ο διπολικός κόσμος ήταν πιο σταθερός από τον πολυπολικό (ΜΝΕΠΕ, σελ. 34). Με άλλα λόγια, τόσο η «Επικοινωνιακή Διπλωματία...», όσο και η «Νέα Εξωτερική Πολιτική...» επαναλαμβάνουν συχνά τα αυτονόητα και στερούνται βάθους ανάλυσης.

Ορισμένες φορές μάλιστα, ο Μαρκεζίνης ισχυρίζεται ότι ανακάλυψε τον τροχό, αντιλαμβανόμενος περιστατικά που διέλαθαν υποτίθεται την προσοχή όλων των άλλων, κάτι που συνήθως δεν επιβεβαιώνεται από την πραγματικότητα. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της πρόσφατης ανταλλαγής κατασκόπων μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας, το οποίο υποστηρίζει ότι «πέρασε απαρατήρητο από τα ΜΜΕ των δύο χωρών...» (ΜΝΕΠΕ, σελ. 31). Προφανώς ο συγγραφέας βρισκόταν εκείνη την περίοδο σε διακοπές, αφού δεν μπορεί αλλιώς να μην πρόσεξε ότι το θέμα «έπαιζε» στα πρωτοσέλιδα όλων των μεγάλων εφημερίδων του εξωτερικού, αλλά και της Ελλάδας, επί μήνες.

Τα πραγματικά προβλήματα ξεκινούν όταν ο Μαρκεζίνης περνάει από την περιγραφή στην ερμηνεία και ξεκινάει τις άστοχες γενικεύσεις: σύμφωνα με τα βιβλία, οι περισσότεροι πολιτικοί δεν έχουν το θάρρος της γνώμης τους (ΕΔΔΒ, κεφ. 2), οι δημοσιογράφοι που καλύπτουν το διεθνές ρεπορτάζ παίρνουν «γραμμή», τα «think tanks» αναπαράγουν καθεστηκυίες απόψεις και οι περισσότεροι Ελληνες έχουν μάθει να «κλίνουν το γόνυ» στις ΗΠΑ (ΕΔΔΒ, σελ. 132). Οπως αντιλαμβάνεται κανείς, οι παραπάνω απλοϊκές θέσεις αποτελούν αφορισμούς που όχι μόνο δεν επιβεβαιώνονται από τα εμπειρικά δεδομένα, αλλά παραπέμπουν κιόλας σε συνωμοσιολογία. Καμία δημοσκόπηση δεν έχει δείξει ποτέ ότι η ελληνική κοινή γνώμη είναι άκριτα φιλοαμερικανική (μάλλον το αντίθετο ισχύει), ενώ όλοι μας μπορούμε να υποδείξουμε πολιτικούς που διαθέτουν παρρησία, αλλά και δημοσιογράφους με διεισδυτική ματιά στα δημόσια πράγματα. Επομένως, χαρακτηρισμοί όπως οι παραπάνω δείχνουν μια ελαφρότητα που δεν θα περίμενε κανείς από ακαδημαϊκό εγνωσμένου κύρους.

Το πλέον απαράδεκτο στοιχείο και των δύο βιβλίων όμως είναι η εμπάθεια και ο αστήριχτος καταγγελτικός λόγος. Ούτε λίγο ούτε πολύ, ο Μαρκεζίνης υπαινίσσεται ότι υπάρχουν αυτή τη στιγμή εν ενεργεία Ελληνες πολιτικοί και διπλωμάτες που διαπράττουν προδοσία, υπηρετώντας εντολές του Στέιτ Ντιπάρτμεντ αντί για το δημόσιο συμφέρον, με αντάλλαγμα την προσωπική τους ανέλιξη: «Οι δικοί μας πολιτικοί», γράφει, «κρύβουν πίσω από τη θεωρία του εκσυγχρονισμού την έμφυτη πνευματική και πολιτική τους υποταγή στην αμερικανική πολιτική, ευελπιστώντας να εξασφαλίσουν το αναγκαίο, για την πολιτική τους καριέρα, πιστοποιητικό καλής διαγωγής» (ΜΝΕΠΕ, σελ. 277). Στη «Νέα Εξωτερική Πολιτική...», ο συγγραφέας βλέπει παντού μειοδότες και συνωμοσίες. Βασικός μοχλός του σκοτεινού αυτού συστήματος είναι υποτίθεται οι ερευνητές του Ιδρύματος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ), οι οποίοι φοβούνται να «τολμήσουν προβλέψεις που δεν συμπίπτουν με τα συμφέροντα των αφεντικών τους» (ΜΝΕΠΕ, σελ. 111-112).

Περιττό να αναφέρει κανείς βέβαια ότι ο λαός παρουσιάζεται ως ο μεγάλος εξαπατημένος σε όλη αυτή την -α λα Νταν Μπράουν- σκοτεινή υπόθεση, καθώς, για να δανειστώ από τις Γραφές, περιγράφεται περίπου ως εκ της φύσεώς του «όσιος, άκακος, αμίαντος, κεχωρισμένος από των αμαρτωλών και υψηλότερος των ουρανών γενόμενος».

Θέσεις και ανάλυση

Εν κατακλείδι, τα βιβλία συστήνονται σε όσους επιθυμούν να αποκτήσουν σφαιρική εικόνα για τις θέσεις του συγγραφέα, τόσο για τις κοινότοπες, όσο και τις συνωμοσιολογικές. Μάλλον όμως είναι περιττό για όσους ψάχνουν ανάλυση «βάθους» στα εξωτερικά θέματα. Και για να κλέψουμε λίγη από τη διάθεση για εικοτολογία του συγγραφέα, είναι πραγματικά δυσερμήνευτο για ποιο λόγο τέτοιες απόψεις συνεχίζουν να τυγχάνουν τόσο μεγάλης προβολής από τα ελληνικά μήντια.

Μία πιθανή εξήγηση είναι πως ο Μαρκεζίνης είναι από τους πλέον χαρισματικούς εκπροσώπους ενός δημοφιλέστατου ρεύματος σκέψης, το οποίο ο Ακης Γαβριηλίδης έχει εύστοχα χαρακτηρίσει «ριζοσπαστικό πατριωτισμό». Πρόκειται για έναν ιδεολογικό αχταρμά, στον οποίο με κάποιο τρόπο συνυπάρχουν αρμονικά ο εθνικισμός, η αντιδυτική ρητορική, οι θεωρίες συνωμοσίας και θυματοποίησης των Ελλήνων, ο λαϊκισμός, αλλά και το μαρτυρολόγιο και ο ξύλινος λόγος της Σταλινικής αριστεράς. Κάθε κοινωνία έχει φυσικά τους οργανικούς διανοούμενους που της αξίζουν. Στη δική μας περίπτωση, ευδοκιμούν όσοι της χαϊδεύουν τα αυτιά...

Σύνδεση με το ιστολόγιο του Ν.Χρυσολωρά εδώ