Αριστερα και Φιλελευθερισμός.Μερος 2.Η περίπτωση Νοζικ

Το σημαντικό είναι ότι υπάρχει ενα τρόπος για την υλοποίηση της εργατικής αυτοδιαχείρισης ,που ,πορεί να υλοποιηθεί από την εθελοντική συμμετοχή σε μια ελευθερη κοινωνία ( ΑSU σελ 252)

Eτσι λοιπόν ,σε ένα ελευθερο σύστημα κάθε μεγάλο λαικό επαναστατικό κίνημα πρεπει να μπορεί να πραγματοποιήσει τους στόχους του μέσω μιας εθελοντικής διαδικασίας.Οσοι περισσότεροι βλέπουν πως λειτουργεί,τόσο περισσότεροι θα θέλουν να συμμετάσχουν.Και έτσι θα μεγαλώνει ,χωρίς να είναι αναγκαίο να πιέσει κανένα ή καμία ομάδα ,για να συμμετάσχει σε αυτό.(ASU sel 327)

O Ρ.Νοζικ εχει γράψει μόνο ένα σημαντικό βιβλίο για το οποίο και σχολιάζεται έκτοτε (η αλήθεια όλο και λιγώτερο) .To Anarchy State and Utopia.(ΑSU)
Η κοινή πρόσληψη είναι ότι είναι μια θρασύτατη κύνικη απόρριψη της αναδιανομής ,μια αντιμάχία στην Θεωρία της Δικαιοσύνης του Rawls,αλλα και η υπεράσπιση του ελάχιστου κράτους.
Στην ουσία όμως πρόκειται για ένα έργο το οποίο για το οποίο ταιριάζει μια μόνο λέξη η εκκεντρικότητα.
Νομίζω ότι κανένας συντηρητικός φιλελευθερος δεν μπορεί να κατανοήσει το ASU, καθώς η γραφή του,οι πηγές του,οι αναφορές του προέρχονται μάλλον από τα αριστεροστροφα κοινόβια του Σαν Φραντζισκο,παρά από τον ακαδημαισμό του Harward.
Αναφέρω μερικά από τα θέματα και τις αναφορές ,τις οποίες μόνο αν έχεις βιωματική σχέση με την ελευθεριακή αμερικάνικη αριστερά μπορείς να εντάξεις στο έργο αυτό.Αλλιώς παραμένεις εγκλωβισμένος στην φαρσοκωμωδία της αναίρεσης της Κοινωνικής Δικαιοσύνης,γιατί όπως θα δείξω αργότερα δεν πρόκειται περί αυτού.
Λοιπόν
LSD, ηρωίνη, κρακ, Τροτσκι, εργατική αυτοδιαχείριση,ουτοπικός σεκταρισμός, αφηρημένη εργασία (αλα Μαρξ),νόημα στην εργασία,αυτοεκτίμιση του εργαζόμενου,εθελοντισμός,κοινωνικές αλλαγές ,μη ιδιοκτησία των παιδιών από γονείς!!! είναι έννοιες και αναφορές του Νοζικ.
Ταυτόχρονα μια σειρά από «πειράματα σκέψης» ,δηλαδή ανεδαφικές υποθέσεις εργασίας ,που χρησιμοποιούνται ως παραδείγματα για να αναλυθούν διάφορες σκέψεις,με πιο εντυπωσιακό το “experience machine” το οποίο,είναι το Matrix επινενοημένο τριάντα χρόνια πριν!!!!
Επαναλαμβάνω το ASU είναι για ανοικτόμυαλους,με θητεία στην Αριστερά αναγνώστες, έτοιμους να αναμετρηθούν με την χαζοχαρούμενη ή άλλες φορές μαρτυρική σωτηριολογία.Δεν είναι βέβαια τυχαίο ότι σε αντίθεση με τον Χαγιεκ,(που έχει μεγαλύτερο έργο) δεν αποτελεί συχνή αναφορά απο τους διάφορους συντηρητικούς,αν και ο Νόζικ ,θα μπορούσε κάλλιστα να χρησιμοποιηθεί σαν εκ των υστέρων απολογία του πιο ξεχαρβαλωμένου καπιταλισμού.
Θα προσπαθήσω να παρουσιάσω πως ορισμένες αναφορες του Νοζικ,μπορούν να χρησιμοποιηθούν ακριβώς ως μια ριζική κριτική του αχαλίνωτου καπιταλισμού,και να συμβάλουν παραγωγικά στην υπόθεση της Αριστεράς.Που δεν είναι παρά η επιδίωξη μιας συμμετοχικής κοινωνίας, δίκαιης απολαβής των εργαζομένων, και πραγματικής ισότητας δικαιωμάτων.
Το ASU είναι πολιτική φιλοσοφία ,στην αυθεντική της μορφή,αλλα απαλαγμένη από κοινωνιολογικές αναφορές.Δεν είναι κοινωνιολογία,όπως είναι σήμερα η πολιτική ανάλυση.Ο Νόζικ διαπραγματεύεται τα θέματα του,ως Υποτιθέμενα Κοινωνικά Συμβόλαια, προκοινωνικού χαρακτήρα.Στην ουσία στοχάζεται σε ένα αφηρημένο επίπεδο,εκκινώντας από την βασική Καντιανή θέση,οτι άνθρωπος είναι ο σκοπός και όχι το μέσο της πολιτικής.
Ο στοχασμός αυτός παράγει κάποια πολιτειακά παραδείγματα,για τα οποία δεν προβλέπεται ρεαλιστική υλοποίηση,αλλά έχει σημασία η διερεύνηση και τα επιχειρήματα,καθώς αυτά έχουν αξία λειτουργική σήμερα.
Για λόγους οργάνωσης αναφέρουμε κάποιες αναφορές με προφανή αξία σήμερα.
1.-Η Διαμάχη με τον Ρωλς.
Είναι γνωστό ότι ο Ρωλς προτείνει μια θετική πλήρως επεξεργασμένη θεωρεία δικαιοσύνης,που κωδικά αποδέχεται την ανισότητα ειδοδημάτων,υπο την προυπόθεση ότι αυτή βελτιώνει την θέση των ευρισκομένων σε δυσμενέστερη θέση,και έχει την συναινεση τους.
Ο Νόζικ αφού ξεκινά με ένα πρωτοφανή έπαινο για τον Ρωλς ( ο σπουδαιώτερος φιλόσοφος μετα τον Μιλς!!) ,προχωρά σε μια σειρά αντιρρήσεων στο έργο του Ρωλς,και δεν διαμορφωνουν μια ολική αντιπρόταση.Οι αντιρρήσεις όμως αυτές είναι ανριβως ότι αναζητούν όλες οι σύγχρονες προσπάθειες αναδιανομής που σκοπό έχουν την λειτουργική στόχευση,την μεγαλύερη συναίνεση,την λογοδοσία,τον έλεγχο και αναστοχαστικότητα
Το κυριώτερο ζήτημα που ανασύρει ο Νόζικ,είναι ότι η θεωρία του Ρωλς διατυπώνει ένα νόμο (pattern) αναδιανομής,ενω η αναδιανομή έχει ιστορικά προσδιορισμένο χαρακτήρα,και δεν μπορεί να έχει στατικές νόρμες.
Οταν αναδιανέμεις πόρους μέσω του φόρων,τότε οι παραλήπτες των πόρων δυνητικά με την χρήση τους διαμορφώνουν αυτομάτως μια νέα κατάσταση εισοδημάτων που αυτή για να αναδιανεμηθεί θέλει πιθανόν ένα νέο νόμο.Η αντίρρηση είναι μεθοδολογική και ως ένα βαθμό αποδεικνυει το ανεφάρμοστο μιας ολικής αναδιανομής σε συνθήκες ανοικτής αγοράς,και με την έννοια αυτή μπορεί να αποτελέσει επιχείρημα εναντίον της.Αν ο Νοζικ αποδεικνύει τον ελλειματικό χαρακτήρα μιας αναδιανομής μέσω νόμου –pattern τότε μια εξισωτική ιδεολογία νομιμοποιείται να αναζητήσει τον εξισωτισμό εκτός ελύθερης αγοράς.
Η αντίρρηση του Νοζικ δεν είναι μονόδρομος.
Στο ίδιο μήκος κύματος ο Νόζικ αποδεικνύει πως συστήματα αναδιανομής με νόμο pattern τείνουν να εξαγοράζουν την συναίνεση των μεσαίων στρωμάτων σε μια στατική αναδιανομή από τους έχοντες στους μεσαίους και όχι προς τους μη έχοντες.
Μα αυτό ακριβώς δεν γίνεται στην Ελλάδα
Οι λεγόμενες κοινωνικές μεταβιβάσεις,και το πλέγμα κρατικής προστασίας γίνονται επίδικο διακυβευμα ανάμεσα σε κοινωνικές ομάδες που αυτοπροσλαμβανονται ως μη έχοντες,και τους στατιστικά μη έχοντες και νικητές τους πρώτους.
Το ασφαλιστικό μας σύστημα έχει το πιο αδικο επιμερισμό προστασίας εργαζομένων όπου άλλοι μισθωτοι (πχ δημοσιογράφοι) προστατεύονται μέσω μιας ειδικής φορολογίας,ενω οι υπόλειποι μέσω εισφορών.
Το κοινωνικό κράτος οταν συλλαμβάνεται στατικά,γίνεται νέο αντικείμενο αναδιανομής από τους ενδιαφερόμενους ,με νικητες τους σχετικά ισχυρούς.
2.-Κριτική στην ελευθερία επιλογών.
Οποιος αριστερός αναγνώστης αντί να καταφύγει στον Μαρξ και την ανάλυση του για τον κίβδηλο χαρακτήρα των ατομικών δικαιωμάτων σε συνθήκες μισθωτής εργασίας,μπορεί κάλλιστα να ανατρέξει στον Νοζικ και τρίψει στα μούτρα του κάθε ανιστορητου συντηρητικού την σελίδα 263.
Ο Νόζικ προχωρεί σε μια κυνική κριτική των υποτιθέμενων ελευθεριών, αποδεικνύοντας ότι αυτές δεν εννοούνται ως αφηρημένα δικαιώματα,αλλά ως υπαρκτες μητρες επιλογών που έχουν αναγκατικά περιοριστικό χαρακτήρα και επικάθονται σε υλικές συνθήκες.
Αναφέρει ακριβως την ανισορροπία επιλογων που έχει ο εργαζόμενος που επιλέγει πείνα ή δουλειά,εναντι του εργοδότη που επιλέγει πάνω από δύο εργαζομένους!!
Ταυτόχρονα προχωράει σε μια γενίκευση όπου αναλύει πως μια συνθήκη απόλυτων επιλογων τελικά είναι αδύνατη.
Η ελευθερία εννοείται ως μη περιορισμός ,αλλά όταν κρυσταλλώνεται ως θετική επιλογή έχει εγγενείς περιορισμούς.
Αναφέρται το εξής παράδειγμα.
Αν 6 εργαζόμενοι έχουν να διαλέξουν 6 θέσεις εργασίας,και έχουν ελευθερία επιλογών,τότε ο πρωτος θα έχει επιλογή 6 θέσεων, ο δευτερος 5 ο τρίτος 4 κοκ.
Η θεωρητική απόλυτη επιλογή 6 στα 6 είναι φανταστική.
3.-Εργατική Αυτοδιαχείριση,Ποιότητα Εργασίας,Αυτοεκτίμηση
Πρόκειται για θετικές διαπραγματεύσεις του Νοζικ,όπου με σαφήνεια απορρίπτεται κάθετα ο αποκλεισμός των δυνατοτήτων πραγμάτωσης πειραμάτων εργατικής αυτοδιαχείρισης,θέμα για το οποίο επανέρχεται δύο φορές στο βιβλίο.
Ταυτόχρονα προκίνεται θετικά,ως στόχος η έννοια του νοήματος στην εργασία (meaningful work) και της αυτοεκτίμησης σ’αυτήν.
Στα πλαίσια αυτης της διαπραγμάτευσης αναφέρονται και τα δυνατά σενάρια ,αυξημένων απολαβων σε στατικές επαναλαμβανόμενες εργασίες (στα πλαίσια εθελοντικων πάντα ρυθμίσεων)
Προφανώς το κομμάτια αυτά δεν συνίστανται για ανάγνωση από οπαδούς στερεοτύπων .Μετά την ανάγνωση δεν θα μπορέσεις να προσανατολισθεις πολιτικά .
4.-Η έννοια του ελάχιστου κράτους
Το θέμα αυτό είναι το πρωτο του βιβλίου και το τραγελαφικό της υπόθεσης αυτό αποτελεί σήμερα επίδικο ζήτημα μεταξύ οπαδών του μηδενικού και ελάχιστου κράτους,παρά αντικείμενο κριτικής από τους οπαδούς του κράτους προστάτη.
Είναι μια καντιανου τύπου ανάλυση,για το υποτιθέμενο δίκαιο κράτος,που με βάση τον Λοκ,επαγωγικά διατυπώνει την έννοια του ελάχιστου κράτους.
Το ζήτημα εχει περισσότερο θεωρητικό παρα άμεσο χαρακτήρα.
5.-Εξοικείωση με δύσκολες Μαρξιστικες εννοιες
Το ενδιαφέρον είναι ότι ο Νόζικ,(ο οποίος τα βάζει με τους Μαρξιστές και όχι τον Μαρξ,για τον οποίο αναφέρει ότι φολοσοφικά διατυπώνει μια καθόλα αποδεκτή διερωτηση απο που προκύπτει το κέρδος) στην αντιμαχία του με τον μαρξιστικό σοσιαλισμό (που όπως ο Χαγιεκ αντιμαχεται την αλλα ΕΣΣΔ εκδοχή) επιλέγει ένα πεδίο σύγκρουσης που αποτελεί και για τους μαρξιστές σήμερα σημείο ανάλυσης και επεξήγησης.Αυτό της αφηρημένης εργασίας.Δεν μπορούμε να αναλύσουμε εδω το θέμα πάντως το ενδιαφερον είναι ότι σε πολλούς εντος αριοστεράς η έννοια της αφηρημένης εργασίας είναι κάπως δυσνόητη ,ίσως άγνωστη,αποτελεί όμως κλειδί στην Μαρξιστική ανάλυση.
Ο «νεοφιλελευθερος» Νόζικ δείχνει να κατέχει το «άθλημα» μια χαρά.
6.-Από το ελάχιστο στο καταπιεστικό κράτος
Ο Νόζικ ως εκκεντρικός και κυνικός,διατυπωνει την θεωρία ότι το ελάχιστο κράτος που προκρίνει ως δίκαιο ,είμαι δυνατόν κάτω από συνθήκες εθελοντικής απόρριψης (μπουκοταζ) να μεταβληθεί εθελοντικά σε ένα απόλυτα δημοκρατικό και δίκαιο κράτος (Δημόκτησις) το οποίο όμως μεσα από αυτήν διαδικασία έχει προσεταιρισθέι (ως μη όφειλε) την εξουσία των πολιτών.
Πρόκειται για ένα περίπλοκο πείραμα σκέψης,που τελικά αποδεικνύει με ένα σχεδόν Νιτσεικό ή ακόμα Κονδυλικό τρόπο,τον αναπόφευκτο κίνδυνο,ροπής των πιο δίκαιων κοινωνιών να μεταβληθούν σε νέες μορφές εθελοντικής συνύπρξης που όμως έχουν χασει τον αρχικό τους χαρακτήρα

Θα ήταν δυνατόν να συνεχίσουμε και άλλο,καθώς το ASU προσφέρει πολλές ευκαιρίες

Το συμπέρασμα είναι ότι το βιβλίο αυτό δεν προσφέρεται για μερικές κατηγορίες αναγνωστών
Οπαδοί των διανοητικών διαχωρισμών
Συντηρητικοί εκτός δρώσας ζωής και αριστεράς
Λάτρες των φυσικών κοινωνικών αρμονιών
Πρόκειται για ένα εκκεντρικό σχεδόν εξωφρενικό συνδιασμό Αμερικανικού πραγματισμού και Νιτσεικής ατμόσφαιρας των εγγενων αδυναμιών των ανθρώπων και των κοινωνιών που ζουν και οραματίζονται