Θεολογία και Αριστερά.Μέρος Δεύτερο.Α,Badiou

Τον Σεπτέμβριο του 2002 έγινε το συνέδριο «Ontologies in Practice» στο Πανεπιστήμιο της Virginia.Μια σειρά αριστερών διανοούμενων όπως οι Negri,Eagleton,Zizek, Critsley συνδιαλέγονται με τους πιο δραστήριους αγγλοσάξωνες θεολόγους για τα τρέχοντα ζητήματα της κοινωνικής θεωρίας και πράξης. Τα πρακτικά του τόμου αποκαλύπτουν μια πολύ ενεργή θεολογική διανόηση η οποία είναι απολύτως εξοικειωμένη με τα τεκταινόμενα της αριστερής προβληματικής και εννοιολόγησης. Αν για μας η θεολογία εξαντλείται σε θρηνωδίες του Γιανναρά για την «χαμένη Ελλάδα» οι τις αναπόδεικτες θεωρίες του Ράμφου για την πηγή των προβλημάτων μας σε θεολογικές έριδες του μεσαίωνα, στην δυτική Ευρώπη η θεολογία ιδίως του ρεύματος “Radical Orthodoxy” αναμετριέται με την ψυχανάλυση, την κοινωνική επανάσταση, το «πλήθος» ,το «Συμβάν» ,την «πράξη» και δεν τα πάει άσχημα.


Το χαρακτηριστικό αυτής της δραστήριας θεολογίας δεν είναι ότι αντιπαρατίθεται με την υλιστική αριστερά σε θέματα θρησκείας ή λατρείας ,αλλά ότι την εγκαλεί ως περίπου ατελή .Εκκινώντας από την θέση ότι η κοινωνική αλλαγή δεν είναι δυνατόν να εξαντληθεί σε μια μηχανική αλλαγή οικονομίας οι θεολόγοι του τόμου όντας εξοικειωμένοι με τα εννοιακά εργαλεία , διατυπώνουν ένα κριτικό λόγο από την οπτική μιας καθολικής θέασης του κοινωνικού προβλήματος ,με μία διάθεση διαστολής εμπλουτισμού συμπλήρωσης . Είναι ένα πολύ ενδιαφέρον διαλογικό εγχείρημα που προσφέρει μια ερεθιστική ανανέωση τόσο της αριστεράς όσο και της θεολογίας.

Μελετώντας όμως τον τόμο των πρακτικών υπάρχει μια ενδιαφέρουσα έκπληξη .Οι ριζοσπάστες θεολόγοι απασχολούνται με ένα απόντα του συνεδρίου ,τον Alain Badiou, πολύ περισσότερο από κάθε άλλο. Στις περίπου δέκα πέντε εισηγήσεις των θεολόγων ο ΑΒ προβάλει ως το βασικό αντικείμενο της μελέτης τους, των αναφορών τους, των τσιτάτων τους της προβληματικής τους. Καταπληκτικό !! Οι θεολόγοι προσπερνούν τον Σπινοζικό Negri,τον Ηθικό Χριστιανισμό του Ζιζεκ και καταβυθίζονται στον Badiou ο οποίος αντιμετωπίζεται ως μια πηγή ερεθισμού ,αντιρρήσεων και συμφωνίας από την πλευρά μιας ανήσυχης θεολογικής σκέψης.

Γιατί άραγε;

Τι είναι αυτό που κάνει τον ΑΒ τόσο ελκυστικό στους θεολόγους ,την ίδια στιγμή που ολόκληρες πλευρές του ογκώδους έργου του γίνονται αντικείμενο μιας δριμύτατης κριτικής από τα αριστερά;

Αυτήν την πλευρά του ΑΒ θα διερευνήσουμε.

Το ζήτημα μας δεν είναι να διαυγάσουμε για το τι πραγματικά εννοεί ο ΑΒ ,αυτό άλλωστε το κάνουν με μεγάλη αφοσίωση οι φίλοι του, αλλά ποια στοιχεία του έργου τον καθιστούν ερμηνεύσιμο ,προσπελάσιμο ,αξιοποιήσιμο από μια τόσο ενεργή θεολογία

Ας ξεκινήσουμε με το σχετικά μικρόν αλλά πυκνό έργο του ΑΒ “St Paul the Foundation of Universalism “.

Στο έργο αυτό ο ΑΒ αναλύει την περίπτωση του Παύλου ως ένα υπόδειγμα, του υποκειμένου που ανατοποθετείται επαναπροσδιορίζεται επαναστατικά ,σε μια συγκυρία που θεμελιώνεται σε ένα Συμβάν.

Ο Παύλος αναλύεται τόσο ως πρόσωπο αλλά και ως θεωρητική παρακαταθήκη που αναστρέφει όλες τις υφιστάμενες θεωρήσεις όλους τους υφιστάμενους «λόγους» , τις ρητορικές στρατηγικές , τις κυρίαρχες αφηγήσεις της εποχής του.

Η ιδιαιτερότητα του ΑΒ δεν οφείλεται στην απασχόληση του με τον Παύλο, άλλωστε αυτό έχει γίνει από πολλούς πριν από αυτόν, αλλά γιατί αυτό γίνεται από την οπτική γωνιά ,από την σκοπιά , του ίδιου του Παύλου νοούμενου μέσα από την ανάγνωση του Παζολίνι που ο ΑΒ αποδέχεται «ενός επαναστάτη μαχητή της Γ’ Διεθνούς». O AB ανακαλύπτει το χειρόγραφο ενός σεναρίου του Παζολίνι , που ποτέ δεν έγινε ταινία , και το αποδέχεται πλήρως ως μια μεταφορά στα σημερινά μιας επαναστατικής προσωπικότητας. Όλες οι κινηματογραφικές συμβάσεις και μετωνυμίες γίνονται αποδεκτές.

«Για μένα ο Παύλος είναι ένας ποιητής στοχαστής του συμβάντος, αλλά και κάποιος που ασκεί και ορίζει αυτό που θα ορίζαμε ως αγωνιστή μαχητή. Προσκομίζει ολόκληρη την ανθρώπινη συνθήκη που με γοητεύει ,καθώς ορίζεται από την γενική ιδέα μιας τομής, μιας αναστροφής , αλλά και από την πρακτική της που είναι η υποκειμενική υλικότητα αυτής της ρήξης» Stpl p 2

Στον Παύλο ο ΑΒ βρίσκει συμπυκνωμένη την προβληματική της «οικουμενικής μοναδικότητας» ( universal singularity) την οποία ο ίδιος παραθέτει σε τέσσερεις όρους

1.-Το χριστιανικό υποκείμενο δεν προϋπάρχει του Συμβάντος που το ίδιο διακηρύσσει (Την Ανάσταση).Έτσι όλες οι εξωτερικές συνθήκες της ύπαρξης ή ταυτότητας του είναι εναντίον του. Έτσι θα αναγκαστεί να υπάρξει ή ως ‘Έλληνας (σοφός) ή ως Εβραίος (περιτομημένος) .Αυτή είναι και η δομή των λόγων πλαισίων (Discourse ) που τον περιβάλλει (είναι τρεις , η Ιουδαϊκή ,η Ελληνική ,η νέα) .Δεν θα χρειαστεί να είναι από αυτή η την άλλη κάστα, (θεωρία της ισότητας προ της Αληθείας) ή αυτού η του άλλου φύλου (θεωρία της γυναίκας)


2.-Η Αλήθεια είναι εντελώς υποκειμενική (είναι η τάξη μιας διακήρυξης που επιβεβαιώνεται από την συνθήκη του Συμβάντος) .Έτσι κάθε η υποταγή του υποκειμένου, νοείται εντός ενός νόμου για το οποίο αυτό είναι αντίθετο. Θα χρειαστεί να προχωρήσει αμέσως σε μια ριζική κριτική του Ιουδαϊκού Νόμου ο οποίος έγινε άκαιρος και επικίνδυνος και κατά του Ελληνικού Νόμου ο οποίος συνιστά μια υποταγή σε μια κοσμική τάξη , που δεν είναι παρά μια «μάθηση» άγνοιας για τους δρόμους της απελευθέρωσης.


3.-Η πίστη στην διακήρυξη του Συμβάντος είναι κρίσιμη για την αλήθεια ως διαδικασία και όχι ως φαντασίωση. Για να αναλύσουμε αυτόν τον άξονα είναι ανάγκη να σκεφτούμε τρεις συνθήκες :


Κατ’ αρχάς μια που ονοματίζει το υποκείμενο από την οπτική της διακήρυξης ( της πίστης ή «καταδίκης») δεύτερον μιας που ονοματίζει το υποκείμενο από την κατεύθυνση της μαχητικής του πίστης (αγάπης νοούμενης και ως φιλαλληλίας ) και τέλος μιας συνθήκης που ονοματίζει το υποκείμενο σύμφωνα με την δύναμη της μετάθεσης – απομάκρυνσης που υφίσταται από την πλήρωση της Αληθείας (ελπίδας που νοείται και ως βεβαιότητα)


4.-Μια Αλήθεια που είναι αφ’ εαυτής διαφορετική από την κρατούσα , πχ της αλήθειας του Ρωμαϊκού κράτους. Αυτό σημαίνει αυτή εξάγεται αποσπάται από τα στοιχεία της οργάνωσης του κράτους. Η υποκειμενικότητα που αντιστοιχεί σε αυτήν την εξαγωγή-απόσπαση συνιστά την απαραίτητη απόσταση από το Κράτος και από ότι συνιστά την συνείδηση των ανθρώπων : τον μηχανισμό εδραίωσης της κοινής γνώμης. Ο Παύλος μας διδάσκει να μην δίνουμε σημασία στις γνώμες .Η αλήθεια είναι μια διαδικασία και άρα κανείς δεν πρέπει να την αντιπαραβάλλει με δεδομένες γνώμες σ.14,15 (Stpl)

Προφανέστατα ο ΑΒ δεν είναι χριστιανός ,αλλά με το παράδειγμα του Παύλου επανατοποθετεί , επανακαθορίζει , προσδιορίζει το δικό του σύνθετο έργο για την επαναστατική πολιτική.

Ωστόσο όμως εδώ αναφαίνεται και η ιδιαίτερη αμφισημία του έργου του. Ο στοχασμός του είναι ο στοχασμός από την πλευρά του υποκειμένου, του επαναστάτη , του εξεγερμένου. Το έργο του έχει μια μοναδική γωνία θέασης που προϋπάρχει καταστατικά ,θεμελιακά ,προκαταρτικά. Και αυτή η γωνία θέασης είναι το κλειδί μιας ερμηνείας και αξιοποίησης του έργου του. Αλλιώς η αντί- δημοκρατική αντί-κρατική αντί-συνδικαλιστική αντί – οικονομική κλπ οπτική του δεν γίνεται κατανοητή.

Στον Badiou λοιπόν ο στοχασμός ανελίσσεται από την πλευρά του επαναστάτη μαχητή , υπό το «φως» μιας διαδικασίας Αληθείας που καταστατικά είναι εναντίον μιας εμπειρικής παροντικής επαλήθευσης. Όπως ο Παύλος, ο ΑΒ, ως κοινωνός ενός προηγηθέντος συμβάντος , δεν ενδιαφέρεται για την καθεστηκυία δοξασία αλλά είναι αενάως σε μια οπτική ρήξης με αυτήν. Με κάποια έννοια η οπτική του ΑΒ έχει ορίσει εκ των προτέρων μια σειρά από αντιθέσεις.

Η αντί-δημοκρατικότητα του ΑΒ είναι μάλλον μη διαπραγματεύσιμη εκτός του συνόλου της αρθρωμένης σκέψης του. Δεν είναι πολιτειακή αντι-δημοκρατικότητα είναι ηθική , σχεδόν «δογματική» από την πλευρά του επαναστάτη μαχητή είναι μια «υποκειμενική» στάση. Με την έννοια αυτή μάλλον η έγκληση του ΑΒ για τις αντιθεσμικές προτιμήσεις του ,όταν γίνονται αποκομμένες από το λοιπό του έργο, είναι μάλλον παραπλανητικές.

Όμως αυτό που μάλλον συμβαίνει και καθιστά τον ΑΒ τόσο γοητευτικό στους θεολόγους ,είναι ότι καθώς διαπραγματεύεται το Αριστερό Υποκείμενο με ενδελέχεια τελικά βαθαίνοντας την ανάλυση του , προσανατολίζεται σε μια αυθεντική αδιαμεσολάβητη προβληματική του Υποκειμένου ως τέτοιου. Στο βάθος της ανάλυσης του ουσιαστικά η «αριστεροσύνη» θαρρείς ότι απλώς γεμίζει, φορτίζει τα στοιχεία μιας άρθρωσης ,που έχει σταθεροποιηθεί ήδη ως μια πλήρης ηθική του υποκειμένου. Ως εάν η κομμουνιστική ιδέα να προσκομίζεται εκ των υστέρων ως η απαραίτητη οικουμενικότητα , η επανάσταση ως μια μετωνυμία του Συμβάντος Ανάσταση κλπ.

Αν υποθέσουμε ότι κάποιος διαβάζει το St Paul ως αρχικό κείμενο μιας στοχαστικής χρονολογικής γραμμής (αντιστρέφοντας την πραγματικότητα) τότε υπάρχει η εντύπωση πως ο ΑΒ εδώ αρχειοθετεί αρμονικά τα στοιχεία της σκέψης του, και με απλές μετωνυμίες «δημιουργείται» ο πολιτικός ,αριστερός ΑΒ. Αν και οι αρμόδιοι θεολόγοι του καταλογίζουν ότι «κατασκευάζει» ένα δικό του Παύλο, ωστόσο νομίζω ότι αν το έργο αυτό μεταφραστεί θα ήταν ένα θαυμάσιο βιβλίο εισαγωγής στην Θεολογία. Ευτυχώς που οι δικοί μας θεολόγοι καθεύδουν κρυμμένοι στα φουστάνια του κάθε Χριστόδουλου αλλιώς θα είχαμε πολύ ωραία σκηνικά. Η γοητεία που ασκεί ο Παύλος στον ΑΒ είναι υπερχειλίζουσα, που τελικά μάλλον τον παρασύρει σε ένα μεταμοντέρνο θεολογικό οίστρο.

Είναι χαρακτηριστικό ότι οι θεολόγοι της Radical Orthodoxy βρίσκουν ότι η οντολογία του είναι σχεδόν πλήρης που μόνο με την αποδοχή της έννοιας της Θεϊκής Χάριτος γίνεται μια πλήρης χριστιανική οντολογία. Αξίζει να σημειωθεί πως στο St Paul ο ΑΒ διερευνά σε βάθος την έννοια της «Χάριτος» αφυδατωμένη από την θεϊκή προέλευση ,αλλά πλήρη ως προς το μετασχηματιστικό της περιεχόμενο . H θεμελιακή αναζήτηση του ΑΒ για την συνειδησιακή μεταβολή , το άλμα της σκέψης βρίσκει ένα μεγάλο ενδιαφέρον στην προβληματική του Παύλου για την «δωρεά» και την «χάρι». Οικειοποιούμενος τις έννοιες προχωρά και υπογραμμίζει

«Ότι ονομάζεται «χάρις» είναι η ικανότητα του πλήθους να υπερβεί το όριο του, ένα όριο το οποίο έχει εντολέα του τον νόμο ως νεκρό σημείο. Το δίπολο χάρις-νόμος ορίζει το όρια του πλήθους»stpl 78.

“Χάρις σημαίνει ότι η σκέψη από μόνη της δεν μπορεί να θεωρηθεί ως η μοναδική Ολική ευθύνη μιας βίαιης ζωής ,για την ανακάλυψη μιας νέας σύνδεσης σκέψης και πράξης. Η σκέψη μπορεί μόνο υπερβεί την αδυναμία της μόνο με την βοήθεια κάποιου πράγματος που υπερβαίνει την δεδομένη τάξη της σκέψης»stpl 85

Τέτοιου τύπου αξιοποιήσεις της Παυλικιανής τυπολογίας υπάρχουν πολλές στο βιβλίο. Με κάποιον τρόπο τα θεμελιακά στοιχεία της θεολογίας αυτής «νόμος» «χάρις» «πίστη» «έργο» είναι αρκετά για τον ΑΒ να τα επανεισάγει στην δικιά του στοχαστική γραμμή.

Είναι αδύνατο να αξιολογηθεί μια τέτοια προβληματική, ωστόσο θα σημειώσουμε το απόσπασμα του Ζιζεκ:

«ο ΑΒ μπορεί να θεωρηθεί και ως ο τελευταίος μεγάλος συγγραφέας της Γαλλικής Καθολικής δογματικής παράδοσης που άρχισε με τον Pascal ,και συνεχίστηκε με τον Mellabranche” Thpol σ 105

Ακόμη o T.Eagleton σημειώνει:

«Η σκέψη του Badiou τελικά στρέφεται με τον ίδιο τρόπο προς την ετερότητα όπως κάνουν μερικοί από αυτούς που αντιμάχεται τους οποίους ξανασυναντά σε ένα απόλυτα αντι Καντιανό πεδίο όπου δημιουργείται ένας εξ’ αποκαλύψεως μη αναγώγιμος, ανεπίστρεπτα μοναδικός ,συμβαντικός , συγκροτητικός του υποκειμένου χαρακτήρας της Αλήθειας.» (σημείωση LLS αναφέρεται στην αντιφατική θεωρητική σχέση του με τον αντίμαχο του στην «Ηθική» Levinas) Thpol 105-106

Άλλωστε η δομή, η σχεδόν μαθηματική αρχιτεκτονική του έργου του ΑΒ για το υποκείμενο εμπεριέχει ήδη τις πιο προωθημένες χριστιανικές σταθερές

-Το Συμβάν ως οριακό ,ιστορικό, που καθορίζει πριν και μετά

-Η Αλήθεια ως απόλυτα υποκειμενική, ως διαδικασία πέραν του Νόμου

-Η επαναστατική εγκαθίδρυση ενός νέου λογο-πλαίσιου (discourse) εντός του οποίου το επαναστατών υποκείμενο σταθεροποιείται.

Στο σημείο αυτό θα ήθελα να παραθέσω ορισμένα χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τον τόμο ,τα οποία οριοθετούν αυτήν την εκλεκτική συνάφεια του ΑΒ με την θεολογία

Η R.M.Swartz αναφέρει

«Ανεξάρτητα από τις διαφορές τους , την Λακανική κληρονομιά στον ΑΒ και την φαινομενολογία του Levinas θα αποδείξω ότι και οι δύο μοιράζονται την ίδια θεολογική δομή»Thpol 106

Στην παρέμβαση αυτή ,η εισηγήτρια διαπιστώνει ότι η προβληματική του ΑΒ για το Συμβάν είναι τόσο θεολογικά γόνιμη έτσι ώστε με ασφάλεια μπορεί να συσχετισθεί όχι με την Ανάσταση ,που ο ίδιος αναφέρει, αλλά με την Αποκάλυψη μεταφέροντας ολόκληρη την προβληματική του από τον Παύλο , στον Μωυσή.

Σε άλλες αποστροφές αναδεικνύονται ανεκδοτολογικού τύπου δεδομένα με πολύ αιχμηρή στόχευση. Πχ Αν και στην «Ηθική» του ο ΑΒ αναμένει την «εξόρυξη» του Συμβάντος και από τις περιοχές της τέχνης, της πολιτικής είναι τυχαίο πως το μοναδικό δοκίμιο του που αρμονικά ταξινομεί τα Συμβάντα τελικά προέρχεται από τον πυρήνα της Χριστιανικής θεολογίας. Ακόμη πως αξιολογείται ότι το πρώτο ιστορικό Συμβάν που καταγράφεται είναι ακριβώς από την Χριστιανική θεολογία.

Οι C.Davis P,A Riches αποδέχονται μεθοδολογικά το συμβάν στην δομή που ο ΑΒ προσδιορίζει με δομικά υλικά με την Πίστη- Fidelity, την Δυναμοποίηση –Forcing και την Ονοματοποιούσα Παρέμβαση –Nominating Intervention. Σε μια πλήρη ανάλυση του κοινωνικού προβλήματος εμπλουτισμένου από μια Χριστιανική Σωτηριολογία , θεωρούν την Μπαντουική εννοιολόγηση του Συμβάντος ως επαρκή, πλήρη για την δόμηση του εγχειρήματος τους. Σε μια αξιοποίηση αυτής της προβληματικής το Συμβάν μετονομάζεται ως «μετά-νοια» στην αρχαιοελληνική ετυμολογία και ανάλυση.

Ο κύριος εκφραστής της Radical Orthpdoxy J.Milbank ,και συνομιλητής του S.Zizek αναφέρει

«ο Badiou δεν αναδεικνύει ,όπως ο Derrida , την πολλαπλότητα των θρησκειών, αλλά την μοναδικότητα της απόλυτης θρησκείας ,του Χριστιανισμού, η οποία αναδύθηκε ως το συμβάν που απολαμβάνει οικουμενικής αναγνώρισης. Το συμβάν της καθολικής αγάπης , της νίκης της ζωής επί του θανάτου , της παγκόσμιας συγνώμης και συμφιλίωσης, μιας νέας κοινωνικότητας που βασίζεται στην αμοιβαία αποδοχή αυτής της προσφοράς» σ 403 Thpol.

Συμπέρασμα

Η σκέψη του ΑΒ δεν είναι ούτε απλή ούτε γραμμική και μάλλον δεν προσφέρεται για κανένα μονοσήμαντο «Μπαντουισμό» και πολύ περισσότερο για κανένα υστερικό «αντι Μπαντουισμό» . Οι θεολόγοι βρίσκουν τόσο μεγάλο ενδιαφέρον σ’ αυτήν, αλλά και στο ημέτερο ιστολόγιο αρχίζουμε να βρίσκουμε κάποια πολύ ερεθιστικά σημεία για τα οποία επιφυλασσόμαστε. Και θα δούμε ότι πλευρές της σκέψης του μπορούν αξιοποιηθούν από την σύγχρονη μεταρρυθμιστική αριστερά (surprise!) . Οψόμεθα.

Αναφορές
-St Paul. The foundation of Universalism. Σντμ .Stpl

-Theology and the Political . The New Debate Σντμ.Thpol

Συνδέσεις
 
Μοναδική ευκαιρία για την προσέγγιση του έργου του Badiou σχεδόν σε όλο το Radical Desire
Ωστόσο δύο κεντρικές μεταφράσεις είναι
Ανοικτό σεμινάριο τού Αλαίν Μπαντιού (2009-2010)
Μετάφραση από το έργο Peter Hallward για τον Badiou
 
Από το LLS
A.Negri και Ιωάννης Δαμασκηνός
Αριστερά και Θεολογία .Μέρος Πρώτο
Πολιτική Θεολογία.Αποφατισμός.Νεοφιλελευθερισμόςl
 
Ακόμη
Theology-Political-New-Debate
Saint-Paul-Foundation-Universalism
To θεολογικό ρεύμα Radical Orthodoxy