Βιασμός: Μύθοι και Πραγματικότητες

Joanna Bourke*
Απόδοση: Όλγα Αθανίτη
Εποχή 25/7
Ένας στους τρεις θα βίαζε μία γυναίκα αν είχε τη διαβεβαίωση ότι δεν θα συλληφθεί
Ένας στους τέσσερις έχει επιχειρήσει καταναγκαστική σεξουαλική επαφήπαρά τα σημάδια πανικού των γυναικών

Η σεξουαλικότητα είναι πηγή απόλαυσης. Ή τουλάχιστον έτσι θα έπρεπε να είναι! Ωστόσο, είναι συγκλονιστικό να διαπιστώνει κανείς ότι η βία είναι σημαντικό κομμάτι της σεξουαλικής εμπειρίας πολλών γυναικών. Μία στις πέντε φίλες μου θα εξαναγκαστεί, σε κάποια στιγμή της ζωής της, να κάνει σεξ. Στην Ελλάδα, έρευνες υποστηρίζουν ότι διαπράττονται 4.500 βιασμοί το χρόνο και σ’ αυτούς δε συμπεριλαμβάνονται οι χιλιάδες των γυναικών που εξαναγκάζονται σε σεξουαλική επαφή από τους συζύγους τους ή τους άντρες με τους οποίους συζούν. Επιπλέον, πολλοί άνδρες φαίνεται να αντιμετωπίζουν μάλλον με χαλαρότητα το θέμα του σεξουαλικού καταναγκασμού. Σε μία έγκυρη αμερικανική έρευνα καταγράφεται ότι ένας στους τρεις φοιτητές κολεγίου ανέφερε την πιθανότητα να βίαζε μία γυναίκα, αν υπήρχε η απόλυτη διαβεβαίωση της μη σύλληψης του. Το ένα τέταρτο των ερωτηθέντων παραδέχτηκε ότι είχε επιχειρήσει καταναγκαστική σεξουαλική επαφή με εμφανή σημεία πανικού (κλάματα, φωνές, ικεσίες ή πάλη) των γυναικών.

Οι στατιστικές αυτές μπορεί να φαίνονται τρομαχτικές. Συχνά, χρησιμοποιούνται ακριβώς για να οδηγούν τις γυναίκες στη λήψη υπερβολικών μέτρων προφύλαξης, ώστε να μη γίνουν αυτές τα νέα θύματα. Αποτελεί ειρωνεία το γεγονός ότι εμείς οι γυναίκες πρέπει να καταφεύγουμε στις πλέον εξελιγμένες κλειδαριές, προκειμένου να εξαγοράσουμε την ελευθερία μας!

«Άτυχοι» οι βιαστές που καταδικάζονται

Είναι γελοίο να πρέπει (όλες) οι γυναίκες να πληρώσουν για τα εγκλήματα που διαπράττουν (μερικοί) άντρες. Η αποτυχία του νομικού συστήματος να χειριστεί με επιτυχία τη μάστιγα της σεξουαλικής βίας αποτελεί μέρος του προβλήματος. Σύμφωνα με μία έκθεση η οποία δημοσιεύτηκε το 2002 από το Έλληνικό Παρατηρητήριο του Ελσίνκι και την Παγκόσμια Οργάνωση κατά των βασανιστηρίων, μόνο το 7% των βιασμών που καταγγέλλονται στην ελληνική αστυνομία καταλήγουν σε καταδίκη. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η στατιστική είναι ακόμη χειρότερη. Στην Αγγλία σήμερα, μόλις 5% των βιασμών που καταγγέλλονται στην αστυνομία καταλήγουν σε καταδίκη. Επιπλέον, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι το 85% (Βρετανία) με 95% (Ελλάδα) των βιασμών δεν καταγγέλλονται καν! Όσοι βιαστές καταλήγουν να καταδικάζονται από τα αρμόδια δικαστήρια, πρέπει να θεωρούν τους εαυτούς τους εξαιρετικά άτυχους.

Προφανώς κάτι δεν πάει καλά! Οι ακτιβιστές των κινημάτων κατά του βιασμού, εδώ και καιρό υποδεικνύουν την ευρεία αποδοχή των λεγομένων «μύθων γύρω από το βιασμό». Οι πλέον κοινότοποι: «Είναι αδύνατον να βιάσει κανείς μία γυναίκα που αντιστέκεται», «οι άνδρες κινδυνεύουν να κατηγορηθούν αδίκως για βιασμό», «μερικές κατηγορίες καταναγκαστικού σεξ δεν αποτελούν ουσιαστικά βιασμό» (βιασμός σε ραντεβού, γνωριμία, συζυγικός βιασμός) και το « όχι μιας γυναίκας μπορεί να σημαίνει ναι». Οι μύθοι αυτοί δεν έχουν καμία ρεαλιστική βάση. Οι γυναίκες (αλλά και οι άντρες) θύματα συχνά «παγώνουν» στη διάρκεια μίας σεξουαλικής επίθεσης. Παρά την αντίληψη ότι οι άντρες κινδυνεύουν να κατηγορηθούν αδίκως, είναι πολύ πιθανότερο οι πραγματικοί βιαστές να τη γλυτώσουν. Και το «όχι», ποτέ δε σημαίνει «ναι».

Μέσα στο ίδιο το νομικό σύστημα, υπάρχουν ακόμη αμέτρητα προβλήματα. Πολλοί αστυνομικοί παραμένουν εξαιρετικά ασυγκίνητοι και δύσπιστοι απέναντι στα θύματα βιασμού. Εάν οι κατηγορίες θεωρηθούν χωρίς συνοχή, ασυνεπείς ή συμπίπτουν με κάποιον από τους μύθους περί βιασμού, η αστυνομία δείχνει απροθυμία να προχωρήσει την κατηγορία περαιτέρω. Το πλύσιμο πριν την καταγγελία του βιασμού, η καθυστέρηση στην αναφορά του βιασμού, ή η μη πλήρως δομημένη και συνεπής παρουσίαση είναι μόνο μερικοί από τους παράγοντες που κάνουν τους αστυνομικούς να ενθαρρύνουν την καταγγέλλουσα να αποσύρει τις κατηγορίες. Και φυσικά δε βοηθάει, αν αυτή είναι μέλος μειονοτικής κοινότητας.

«Οι τελετές υποβιβασμού»

Στη Βρετανία, οι βιασμοί εκδικάζονται από ποινικά δικαστήρια με τη συμμετοχή 12 ενόρκων οι οποίοι αποφασίζουν για την ενοχή ή την αθωότητα του κατηγορουμένου βάσει στοιχείων. Του δικαστηρίου προΐσταται ένας δικαστής ο οποίος είναι υπεύθυνος για την εκδίκαση της ανάλογης με το έγκλημα ποινής. Η εμπειρία δείχνει ότι τόσο οι ένορκοι όσο και η υπεράσπιση και οι δικαστές, περιμένουν έναν πολύ μεγαλύτερο βαθμό αντίστασης από αυτόν που απαιτεί ο νόμος. Απαιτούν επίσης έναν πολύ μεγαλύτερο βαθμό συγκρότησης στις καταθέσεις για βιασμό, από ότι στις καταθέσεις θυμάτων άλλων βίαιων εγκλημάτων. Τόσο τα θύματα όσο και οι ένορκοι επιχειρούν να προσαρμόσουν την ιστορία τους με βάση τι περιμένουν «να είναι πραγματικά ένας βιασμός», ωστόσο αυτές οι προσλαμβάνουσες έχουν καθοριστεί από την τηλεόραση, τις εφημερίδες και άλλες πηγές. Μέσα από μία πλειάδα πολιτισμικών προβολών, οι ένορκοι πιστεύουν ότι γνωρίζουν « με τι μοιάζει» πραγματικά ο βιασμός και δυσπιστούν απέναντι σε άλλα σενάρια. Το γεγονός ότι πολλά θύματα επιχειρούν φυσικά να παρουσιάσουν την υπόθεση τους με τέτοιο τρόπο ώστε να ταιριάζει με τους μύθους περί βιασμού (υποβαθμίζοντας για παράδειγμα την ποσότητα αλκοόλ που κατανάλωσαν),αρκεί ώστε να καταρρίπτεται η όλη κατάθεση ως ψευδής.

Ως αποτέλεσμα, η δίκη είναι ακριβώς η περίσταση εκείνη όπου τα πάντα γύρω από την κατήγορο διερευνώνται εξονυχιστικά. Τα ρούχα της, το χτένισμα της, το παράστημα της, το ύφος και ο τόνος της φωνής της, όλα αποκτούν τεράστια σημασία. Όλα περιστρέφονται γύρω από το σώμα της: τι φορούσε, πώς περπατούσε, η σεξουαλική της θελκτικότητα. Δεν είναι αξιοπερίεργο ότι οι δίκες για βιασμό έχουν μετονομαστεί σε «τελετές υποβιβασμού» για τα θύματα. Λίγες γυναίκες μπορούν να αντέξουν το βάρος μίας παρόμοιας λειτουργίας. Ως αποτέλεσμα, πολλά είναι τα θύματα που καταλήγουν να κατηγορούν τους εαυτούς τους για την επίθεση. Τα τρία τέταρτα των Ελληνίδων αισθάνονται ένοχες μετά το βιασμό τους!

Οι βιαστές δεν γεννιούνται, γίνονται

Υπάρχει επείγουσα ανάγκη αναμόρφωσης του νομικού συστήματος τόσο στη Βρετανία όσο και στην Ελλάδα, ώστε περισσότεροι βιαστές να αναγνωρίζονται, να καταδικάζονται και να τιμωρούνται για τα εγκλήματα τους, ωστόσο, σε τελευταία ανάλυση, οι στρατηγικές προσπάθειες για τη μείωση και τελικά την εξάλειψη της σεξουαλικής επιθετικότητας προϋποθέτουν τον επαναπροσδιορισμό του ανδρισμού.

Πρέπει να αναρωτηθούμε: ποιοι είναι αυτοί που επιλέγουν να προκαλέσουν σκόπιμα πόνο μέσω της σεξουαλικής πράξης; Αν πρόκειται να καταλάβουμε και να εξοβελίσουμε τη σεξουαλική βία από τις κοινότητες μας, θα πρέπει να ρίξουμε μία επίμονη ματιά στους ενόχους: αυτούς που κάνουν τέτοιες πράξεις.

Η μεγάλη πλειοψηφία των κακοποιούντων είναι άνδρες, αλλά η σεξουαλική βιαιότητα δεν είναι σύμφυτη της ανδρικής ταυτότητας. Δεν υπάρχει τίποτε «φυσιολογικό» στην ανδρική βιαιότητα. Οι σεξουαλικά επιθετικοί άνδρες στις σημερινές δυτικές κοινωνίες δε θεωρούνται «πραγματικοί άνδρες» αλλά ανεπαρκείς άνδρες.

Οι κοινωνιολόγοι και οι φεμινίστριες έχουν εκθέσει τους αμέτρητους τρόπους με τους οποίους οι πιέσεις του περιβάλλοντος και οι ιδεολογικές δομές δημιουργούν άνδρες οι οποίοι κακοποιούν σεξουαλικά. Οι πολιτισμικές παραδοχές είναι αυτές που παρέχουν δικαιολογίες και εκλογικεύσεις τις οποίες οι άνδρες χρησιμοποιούν για να δικαιολογήσουν τη σεξουαλική βία καθώς και την ενοχή που πηγάζει από αυτήν. Με άλλα λόγια, ο βιασμός είναι μία μορφή κοινωνικής λειτουργίας, εξαιρετικά τελετουργική. Ποικίλλει από χώρα σε χώρα και αλλάζει με το χρόνο. Δεν υπάρχει σε αυτήν τίποτα το διαχρονικό ή το τυχαίο. Οι αφηγήσεις και τα τελετουργικά που εμπλέκονται στη σεξουαλική κακοποίηση είναι ενσωματωμένα σε πληκτικές καθημερινές πρακτικές και δεδομένα. Οι βιαστές δε γεννιούνται, γίνονται. Αποκαλύπτοντας αυτές τις πολιτισμικές αλληγορίες που χρησιμοποιούν οι σεξουαλικά βίαιοι άνδρες, μπορούμε και να τους γελοιοποιήσουμε, υποσκάπτοντας τους. Η απομυθοποίηση των βιαστών, κάνει τη σεξουαλική βία να μη φαίνεται πλέον αναπόφευκτη.

*Η Joanna Bourke είναι καθηγήτρια Ιστορίας στο Κολλέγιο Birkbeck, στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου. Είναι η συγγραφέας του έργου : “Rape. A Ηistory from 1860s to the Present” που εκδόθηκε από τον οίκο Virago. Το έργο της “Her Fear: A History” θα κυκλοφορήσει του χρόνου στην Ελλάδα.

Σύνδεση με ΕΠΟΧΗ εδώ