ΣΥΡΙΖΑ ΚΑΙ ΛΑΙΚΙΣΜΟΣ

Ο νέος αριστερός λαϊκισμός

Του ΑΝΔΡΕΑ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΥ*

Πέντε είναι νομίζω τα βασικά και αλληλοενισχυόμενα χαρακτηριστικά μιας βολονταριστικής κίνησης υπέρβασης, από την πλευρά του Συνασπισμού/ΣΥΡΙΖΑ, του δικομματικού συστήματος, το οποίο θεωρείται ανίκανο να ενσωματώσει αιτήματα που του απευθύνει ένα απορριπτικό περιβάλλον. Χωρίς καμία αξιολογική κρίση μπορούμε να καταγράψουμε τα ακόλουθα.

*Το πρώτο χαρακτηριστικό σχετίζεται με ένα «γενεακό ζήτημα». Εμπερικλείει, ως αφετηριακή στρατηγική στόχευση, τη νέα γενιά (των 700 ευρώ) και, ειδικότερα, τον φοιτητικό πληθυσμό. Οι φοιτητικές καταλήψεις και η εναντίωση στην αναθεώρηση του άρθρου 16 έδωσαν στον Συνασπισμό τη ζωτική δημοσιότητα-ορατότητα, αλλά και τον πίστωσαν με εργαλειακή χρησιμότητα, ώστε να κατορθώσει στο εξής να οικειοποιηθεί μέρος μιας διευρυμένης κοινωνικής διαμαρτυρίας στο «σύστημα» του δικομματισμού.


*Το δεύτερο χαρακτηριστικό αφορά, ακριβώς, την εκπροσώπηση αυτής της διαμαρτυρίας. Η υπεράσπιση του δημόσιου, που ενίοτε εκβάλλει στην πρόταση ενός «νέου κρατισμού», απηχεί την αγκίστρωση του νεο-αριστερού λόγου σε ό,τι αυτός αποκαλεί προαγωγή των «κοινωνικών αντιστάσεων» έναντι του διπόλου νεοφιλελευθερισμός/ιδιωτικοποίηση (ας σημειωθεί ότι η κεντρική φόρμουλα «κοινωνικές αντιστάσεις» απαντάται ατόφια και στο λόγο των γάλλων τροτσκιστών της Επαναστατικής Κομμουνιστικής Λίγκας του Ολιβιέ Μπενζανσνό, ο οποίος ηγείται αυτόν τον καιρό μιας πρωτοβουλίας διάλυσης της εργατιστικής Λίγκας και συγκρότησης ενός «ευρέως» νέου αντικαπιταλιστικού κόμματος, ανταγωνιστικού τόσο στο κομμουνιστικό όσο και στο σοσιαλιστικό κόμμα. Οι εντυπωσιακές ομοιότητες του εκφερόμενου λόγου ανάμεσα στις δύο πρωτοβουλίες, την ελληνική και τη γαλλική, δεν σταματούν εδώ).


*Το τρίτο χαρακτηριστικό παραπέμπει στη δραστική υποβάθμιση του ιστορικού (κομμουνιστικού και ευρύτερα αριστερού) παρελθόντος και στην εγκωμιαστική πριμοδότηση ενός νεοφιλικού παρόντος. Στο πλαίσιο αυτό εξυμνείται η «πολιτικοποίηση» της νέας γενιάς, την ίδια στιγμή που οι παλιότερες (αριστερές) γενιές καλούνται να περάσουν στο πάνθεον μιας τελετουργικής κληρονομιάς (υπενθυμίζοντας, ταυτόχρονα, και τα «λάθη» της). Παράλληλα, η επανερχόμενη υπόδειξη του γενεακού προσδιορισμού ως βασικού κριτηρίου συγκρότησης του νέου διευρυμένου κοινωνικού υποκειμένου καταδεικνύει την υπερβατική έξοδο από μια «παραδοσιακή» ταξική κουλτούρα/προοπτική.


*Το τέταρτο χαρακτηριστικό εντοπίζεται φυσιολογικά στη νεανική τηλεγενική φιγούρα του κομματικού ηγέτη. Χωρίς, για την ώρα τουλάχιστον, να μπορούμε να αναγνωρίσουμε ιδιότητες «χαρίσματος» στο πρόσωπό του, το νεανικό αναδιπλασιαζόμενο με το αδιάφθορο και το εξωσυστημικό στοιχείο στο επίπεδο της ηγεσίας εκμεταλλεύεται και πολλαπλασιάζει την ισχύ της δεδομένης μιντιακής προβολής.*Το πέμπτο χαρακτηριστικό αποτελεί το πολιτικά επιτελικό επιστέγασμα των υπολοίπων: ο λόγος περί κυβερνητικής προοπτικής συναρτημένος με την αλλαγή των κοινωνικο-πολιτικών συσχετισμών, θέτει θέμα εξουσίας και νομιμοποιεί μια αδιαμεσολάβητη απεύθυνση/φυγή στο κοινωνικό, εκεί όπου μπορεί να δικαιωθούν όλες οι υπερβάσεις (εσωκομματικές και συστημικές). Ανασυγκροτούμενο «οργανωτικά», το κόμμα καλείται να κοινωνικοποιηθεί/κινηματοποιηθεί, να γίνει συνοδοιπόρος της κοινωνικής διαμαρτυρίας ή, τουλάχιστον, να μην παρεμβάλλει «γραφειοκρατικά» εμπόδια στην ενσωμάτωσή της.


*Η απαρίθμηση αυτών των κεντρικών γνωρισμάτων πιστοποιεί την ανάδυση ενός νεο-αριστερού κοινωνιο-λαϊκισμού διαμαρτυρίας («αντίστασης») με διακηρυγμένη, αλλά μη υλοποιημένη ακόμα, θέληση ηγεμονίας. Νέου, γιατί εκφράζεται και σε νέους «τόπους», μιντιακά/διαδικτυακά, ενσωματώνοντας ταυτόχρονα σε περίοπτη θέση μετα-υλιστικά αιτήματα (π.χ. περιβάλλον, δικαιώματα, μπλόγκερ, κ.λπ.).Και λαϊκισμού, γιατί οι ποικίλες υπερβάσεις από την πλευρά της αδιάφθορης, νεοφιλικής, επιλεκτικά υπερ-προοδευτικής ηγεσίας εγκαλούν ευθέως το νέο-λαό μιας κινητοποιητικής κοινωνικής μεταπολίτευσης, και θέλουν να αρθρωθούν με αυτο-οργανωτικές πρακτικές στο επίπεδο των «αποκάτω», των «πολλών» ενάντια στους «λίγους», στους «μέσα» και τους «αποπάνω».

*Ενάντια, δηλαδή, όχι μόνο στο αποξενωμένο/διεφθαρμένο εποικοδόμημα του δικομματισμού (οι «μέσα»), αλλά και στο «κατεστημένο» (οι «αποπάνω») με το οποίο αυτός ταυτίζεται, μια χούφτα οικογενειών και τραπεζών που (υποτίθεται ότι) κυβερνούν. Πρόκειται για ένα ριζοσπαστικό αντι-συστημικό ρητορικό ύφος που θυμίζει κομμάτια του λόγου αλλά και αντίστοιχα συμμετοχικά οργανωτικά μοτίβα του τριτοσεπτεμβριανού ΠΑΣΟΚ.


*Η δυναμική του πειράματος θα κριθεί σε δύο αλληλένδετα πεδία, στο κοινωνικό και το ιδεολογικό, αν εξαιρέσουμε την έκβαση της παρατεταμένης κρίσης του συστημικού ΠΑΣΟΚ. Στο κοινωνικό πεδίο, στο βαθμό που ο Συνασπισμός θα κατορθώσει να διευρύνει τη σημερινή γενεακή/μεσοστρωματική επιρροή του προς συντηρητικότερα λαϊκά στρώματα. Μια τέτοια διεύρυνση δεν περιορίζεται στην επεξεργασία ενός στοιχειώδους προγραμματικού λόγου που θα τέμνει το κοινωνικό ζήτημα, αλλά προϋποθέτει το ιδεολογικό πεδίο: ο μετασχηματισμός της «διαμαρτυρίας» σε «ένταξη» θα προκύψει αν ο κοινωνιο-λαϊκισμός ολοκληρωθεί σε «προοδευτικό» εθνοκεντρισμό, αποδίδοντας «ταυτότητα» στο εν δυνάμει ακροατήριό του.


*Για την ώρα, αυτός ο κοινωνιο-λαϊκισμός είναι ταυτοτικά ανολοκλήρωτος, άρα εύθραυστος. Η δικαιωμένη συντηρητική στρατηγική επιλογή υπέρ του «δημόσιου» είναι ατελής. Το δημόσιο δεν μπορεί από μόνο του να ενσαρκώσει το εθνικό, επομένως δεν αρκεί να εκπροσωπήσει αξιόπιστα ένα κοινωνικά εδραίο και «συντηρητικό» αίτημα εθνικού νοήματος. Στο εξής, η στόχευση θα έπρεπε να φαντάζει λιγότερο ως προοδευτική νεο-κινηματική εκδοχή μεσαίου χώρου (έστω και αν για την ώρα εμφανίζεται δημοσκοπικά επικερδής), και να προκρίνει στρατηγικά περισσότερο μια «συντηρητική» εθνικο-λαϊκή στροφή, περιθωριοποιώντας ταυτόχρονα τη σλογκανική σκέψη που εμφιλοχωρεί στον εθνοκεντρισμό, τα εγγενή και επικίνδυνα αντιδημοκρατικά/συνωμοτικά κλισέ του.


* Ο ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ.

ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ - 09/03/2008