Αόρατο χέρι εναντίον Αυτορρύθμισης

Το ιστολόγιο έχει καταθέσει δημόσια και μάλιστα στο τίτλο του, τη ιδέα ότι η Αριστερά έχει μέλλον και μεταρρυθμιστική πνοή μόνο αν οικειοποιηθεί και διευρύνει τις έννοιες της αγοράς και του επιχειρειν.

Δυστυχέστατα,κάτω από απο το ασφυκτικό βάρος μιας καρτικοδίαιτης οικονομικής δομής που επιβάλλεται όχι μονο οικονομικά ,με την τερατώδη δημοσιονομική αποτυχία της,αλλά και ιδεολογικά.Η κυρίαρχη Αριστερά στην δημόσια κατάθεση της είτε νοσταλγει τα υπερκρατη τυπου ΕΣΣΔ (ΚΚΕ),είτε προωθεί μονομερώς οτιδηποτε διογκωνει το κράτος(Συν/Συριζα).

Η εννοιακή συντηξη κρατους δημοσίου συμφέροντος,και η δαιμονολογία περί αγοράς,στριμώχνουν το πρόταγμα μιας ισορροπης,δίκαιης κοινωνίας,να συμβαδίζει με το ιδεολοικό οπλοστασιο στο πλευρό της κάθε κρατικοδίαιτης κλεφτοκρατίας.

Η έννοια μιας «αριστερής» αγοράς,ενός «αριστερου» επιεχιρείν ανήκει στην επιστημονική φαντασία.

Παρα ταύτα,επειδή τα προβλήματα είναι τεράστια,και οι αναζητήσεις πολλαπλασιάζονται.
Δημοσιεύουμε το κείμενο του Μ.Αγγελίδη,αυτούσιο απο την Αυγή της Κυριακής.Εχει πολύ ενδιαφέρον καθώς ο ίδιος συγγραφέας έχει καταθέσει από το 1993 μια ριζική κριτική κριτική για τον Φιλελευθερισμό. «Φιλελευθερισμός Κλασσικός και Νέος» 1993.

Στο κείμενο που ακολουθεί με αφοπλιστική καθαρότητα,προχωρεί σε μια σαφή οριοθέτηση μεταξύ «αόρατης χειρός» και αυτορρύθμισης της αγοράς,προσδίδοντας στην πρώτη χαρακτηριστικά μιας ηθικής προσταγής για την διατηρηση της κοινωνίας και της ισότητας.Χοντρικά A.Smith vs F.Hayek

Οταν το ιστολόγιο προκρίνει την ανάγκη ιδεολογικού εμπλουτισμού της αριστεράς,από τις αντικρατικιστικές θεωρήσεις που προέρχονται και από τον σύγχρονο φιλελευθερισμό (Nozick,Hayek) ,φαίνεται λίγο σαν ιδεολογικό τερατούργημα διαστροφικής επινόησης γενετικής μηχανικής.

Οταν όμως στην Αυγή και σε μια συγκυρία χοντροκομμένου Μαρξισμού του κρατικού προγραμματισμού,κάποιος ακαδημαικός,ανοίγει την πόρτα προς μια θετική αναγνωση του A.Smith,τότε μάλλον αισθανομαστε καλύτερα.Σε μερικά χρόνια θα ανακαλυφθουν και τα ριζοσπαστικά χαρακτηριστικά είναι διάσπαρτα στον Hayek και πολύ περισσότερο στον Nozick.

Οι υπογραμμίσεις είναι του ιστολογίου

Για λόγους επιβεβαιωσης και το λινκ του αρθρου εδώ


2/5/2009

Αυτορρύθμιση και «αόρατο χέρι»

Η σημερινή παγκόσμια οικονομική κρίση επιβάλλει να θυμηθούμε τις συζητήσεις για το μέλλον της παγκόσμιας οικονομίας, όπως τις καθόρισαν η αποσύνθεση του πλέγματος των κοινωνικών πολιτικών και η κατάρρευση του καθεστώτος του υπαρκού σο¬σιαλισμού

ΤΟΥ ΜΑΝΟΛΗ ΑΓΓΕΛΙΔΗ

Οι ενθουσιώδεις οπαδοί της αυτορρύθμισης χαιρέτησαν αυτή τη διπλή κατάρρευση ως την έναρξη μια νέας εποχής, απηλλαγμένης από την ιστορία, η οποία πλησιάζε στο τέλος της. Θεωρήθηκε ότι, στον ορίζοντα αυτής της νέας εποχής, οι όροι της ελεύθερης κοινωνικότητας θα αναδύονταν αυτόματα μέσα από την άμεση θεραπεία των ανεπαρκειών που χαρακτήριζαν τα αποσυντεθέντα συστήματα.

Με την ολοκλήρωση αυτή της θεραπείας θεωρήθηκε, επίσης, ότι θα έμπαιναν σε κίνηση οι διαδικασίες για την αποκατάσταση των όρων του ελεύθερου ανταγωνισμού, που παραβίασαν τα αναφερθέντα συστήματα, με αποτέλεσμα την επιδείνωση των μακρο-οικο¬νο¬μι¬κών τους μεγεθών. Έτσι, φάνηκε να αναβιώνει το ιδεώδες της αυτορρύθμισης, προσαρμοσμένο στις νέες συνθήκες της παγκόσμιας οικονομίας. Η παγίωση των συνθηκών αυτορρύθμισης θα παρέσυρε κάθε παρεμβατικό και προστατευτικό εμπόδιο και θα παρέδιδε τα αναβαπτισμένα στη νέα πίστη υποκείμενα στο βασίλειο της ελεύθερης πρωτοβουλίας και της ελεύθερης κίνησης των κεφαλαίων.

Φάνηκε έτσι να επιβεβαιώνεται η νεοφίλευθερη σύλληψη της κοινωνίας ως πεδίου επιμέρους ατομικών αλληλοδράσεων, μέσα στο οποίο η κοινωνικότητα περιορίζεται αποκλειστικά στην αγορά. Πρόκειται για μιαν έννοια αγοράς, η οποία κατασκευάζεται ως μηχανισμός γένεσης κανόνων κατά την περίσταση, η επικύρωση των οποίων είναι αποτέλεσμα της επιτυχίας τους ως κανόνων λόγω της μακροχρόνιας εφαρμογής τους (Hayek).

Με τη σημερινή ωστόσο κρίση φαίνεται να αναβιώνουν απειλητικά, μαζί με την αυτορρύθμιση, και οι κοινωνικο-ιστορικές συνέπειές της: υψηλή ανεργία, ένδεια, καταστροφή πλεγμάτων προστασίας της κοινωνικής εργασίας, αποχή από τη διάθεση πόρων για τη χρηματοδότηση κοινωνικών πολιτικών, ταχύτατη απαξίωση παγιωμένων παραγωγικών δομών, προϊούσα απορρύθμιση του κοινωνικού πεδίου χάριν της «ευελιξίας» των παραγωγικών δυνάμεων και αναγωγή των πάντων στην αρχή του ανταγωνισμού.
Χαρακτηριστικό αυτής της νέας κατάστασης είναι η παλινδρόμησή της ανάμεσα σε ένα παρόν με υψηλό βαθμό αβεβαιότητας και διακινδύνευσης και σε ένα εκ νέου επίκαιρο παρελθόν, που είχε απωθηθεί στην προϊστορία της αστικής κοινωνίας, καθώς αναδύονται κοινωνικές συνθήκες ανάλογες με εκείνες της πρωταρχικής συσσώρευσης του κεφαλαίου.

Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να ανατρέξουμε στις θεμελιωτικές ιδέες της θεωρίας του φιλελευθερισμού, προκειμένου να διεκρινιστούν ο χαρακτήρας και τα όρια της περιώνυμης αυτορρύθμισης, που προέβαλαν οι όψιμοι οπαδοί της.

Ο Adam Smith, στη Θεωρία των Ηθικών Συναισθημάτων (IV Μέρoς, Κεφά-λαιo I), πραγματεύεται την έννoια της ωφελιμότητας ως μια από τις πρωταρχικές πηγές τoυ ωραίoυ, συνδέοντας –με τον τρόπο του φίλου του Hume– την ομορφιά ενός αντικει¬μενου με την ευχαρίστηση που προκαλεί. Από αυτή τη σύνδεση παράγεται ένα είδος εξαπάτησης των ανθρώπων, η οποία κινητοποιεί τις εργώδεις προσπάθειες τους, από-τελεσμα των οποίων είναι η καλλιέργεια του εδάφους, η κατασκευή κατοικιών, η ίδρυση πόλεων και πολιτειών, η επινόηση και η βελτίωση των επιστημών και των τεχνών.

Με αυτόν τον τρόπο, ο Smith μεταβαίνει στην προβληματική της πολιτικής οικονομίας και θεματοποιεί το ζήτημα της διανoμής των πρoϊόντων της εργασίας. Δε¬δομένης της κινητοποίησης των ανθρώπινων δυνάμεων, που συμβάλλουν στην αύξηση της γονι¬μότητας του εδάφους και στη συντήρηση μεγάλου πλήθους κατοίκων, δεν έχει καμιά απολύτως σημασία η μερική σκοπιά του εγωιστικού συμφέροντος, με την έννοια ότι δεν μπορεί, όσο και να θέλει, να βάλει εμπόδια προς την κατεύθυνση της γενικής ευη¬μερίας.

Προκειμένου ο Smith να μελετήσει τη σκοπιά του εγωιστικού συμφέροντος, εισάγει το παράδειγμα του «επηρμένου και αναίσθητου γαιοκτήμονα», ο οποίος δεν είναι σε θέση, λόγω ακριβώς του εγωισμού του, να λάβει υπόψη του τις ανάγκες των καλλιεργητών τoυ. Ας παρακολουθήσουμε το παράδειγμα του Smith με τα ίδια, σχεδόν, τα λόγια του. Ο Smith υποστηρίζει ότι είναι εντελώς ανώφελo πoυ ο γαιοκτήμονας κατοπτεύει τα τεράστια κτήματά τoυ και καταναλώνει με τη φαντασία τoυ όλη τη σoδειά πoυ φυτρώνει πάνω τoυς, χωρίς να αφιερώνει ούτε μια σκέψη στις ανάγκες των αδελφών τoυ.

Αυτό φαίνεται να είναι προφανές, καθώς η χωρητικότητα τoυ στoμαχιoύ τoυ είναι δυσανάλογη προς την αδηφάγo επιθυμία τoυ και δεν χωράει, ασφαλώς, περισσότερα από όσα χωρούν στo στoμάχι τoυ πιo λιτoδίαιτoυ αγρότη. Ό,τι περισσεύει είναι υπoχρεωμένoς να το διανείμει μεταξύ εκείνων πoυ παράγoυν με τoν πιo περίτεχνo τρόπo εκείνα τα ελάχιστα πoυ o ίδιoς χρησιμoπoιεί. Οι άμεσοι παραγωγοί, συνεχίζει το παράδειγμα, λαμβάνoυν από την πoλυτέλεια και την ιδιοτροπία τoυ γαιοκτήμονα εκείνo τo μερίδιo των αναγκαίων της ζωής, πoυ μάταια θα πρoσδoκoύσαν από τoν ανθρωπισμό τoυ ή τη δικαιoσύνη τoυ. Αυτό φαίνεται να προκύπτει από την αρχή ότι τo πρoϊόν της γης πάντoτε συντηρεί όλoυς σχεδόν τoυ κατoίκoυς πoυ μπoρεί να συντηρήσει. Σε αυτό το πλαίσιο, οι πλoύσιoι δεν διαλέγoυν από τo σωρό παρά μόνo ότι είναι πιo ακριβό και ευχάριστo.


Δεν καταναλώνoυν παρά λίγo περισσότερo από τoυς φτωχoύς. Επιπλέον, παρά τoν φυσικό εγωϊσμό και την απληστία τoυς, παρά το ότι υπoλoγίζoυν μόνo τη δική τoυς άνεση, παρά το ότι o μoναδικός σκoπός που απασχo¬λoύν τoυς χιλιάδες εργάτες πoυ έχoυν είναι η ικανoπoίηση των δικών τoυς μάταιων και ακόρε¬στων επιθυμιών, είναι υποχρεω¬μένοι να μoιράζoνται με τoυς φτωχούς τo πρoϊόν των βελτιώσεών τoυς.

Φαίνεται σαν να οδηγoύνται, μας λέει ο Smith, από ένα αόρατo χέρι να πρoβoύν στην ίδια σχεδόν διανoμή των αναγκαίων της ζωής, η oπoία θα γινόταν εάν η γη είχε διαιρεθεί σε ίσα τμήματα μεταξύ των κατoίκων της. Έτσι, χωρίς να έχoυν την πρόθεση αυτή, χωρίς καν να τo γνωρίζoυν, πρoάγoυν τo συμφέρoν της κoινωνίας και πρoσφέρoυν τα μέσα για τoν πoλλαπλασιασμό τoυ είδoυς.

Αυτή η αυτοεξαπάτηση των εγωιστών ανατρέχει σε μια ιδέα αρχικής Πρόνoιας, η οποία, με ένα είδος πανουργίας, όταν μoίρασε τη γη ανάμεσα στoυς λίγoυς κυρίoυς, δεν φαίνεται να λησμόνησε ούτε να εγκατέλειψε εκείνoυς πoυ φάνηκαν να μένoυν έξω από τη μoιρασιά, καθώς και αυτoί επίσης απoλαμβάνoυν τo μερίδιo τoυς σε όσα αυτή παράγει με την εργασία τους. Από τη σκοπιά της πραγματικής ευδαιμoνίας της ανθρώπινης ζωής, που είναι ταυτόχρονα και η σκοπιά του θεωρητικού, όσοι έμειναν εκτός της μοιρασιάς δεν μπορεί να υποτεθεί ότι είναι, κατά κανένα τρόπo, υπoδεέστερoι από εκείνoυς πoυ φαίνεται ότι είναι κατά πoλύ ανώτερoί τoυς, λόγω της ιδιοκτησίας τους. Από τη σκοπιά των ανθρώπινων βιοτικών αναγκών, που δεν είναι άλλες από την ανάπαυση τoυ σώματoς και την ηρεμία τoυ πνεύματoς, όλες oι διάφoρες βαθμίδες του βίου βρίσκoνται σχεδόν σε ένα επίπεδo, και o ζητιάνoς πoυ λιάζεται στην άκρη τoυ δρόμoυ διαθέτει την ίδια ασφάλεια για την oπoία μάχoνται oι βασιλείς.

Είναι φανερό ότι το περιώνυμο αόρατο χέρι δεν είναι συνώνυμο με την αυτορρύθμιση της αγοράς – πολύ δε περισσότερο μιας αγοράς, η οποία κατασκευάζεται ως ένα «παίγνιο» εναλλακτικών δυνατοτήτων μεταξύ των ατόμων, άλλα εκ των οποίων κερδίζουν και άλλα χάνουν.

Για όσα δε χάνουν, η αποκλειστική ευθύνη επιρρίπτεται στα ίδια, καθώς θεωρείται ότι δεν τήρησαν τους κανόνες του παιχνιδιού, ή, εν πάση περιπτώσει, δεν μπήκαν στο παιχνίδι με τις ίδιες προϋποθέσεις με τους τυχερούς.

Αντίθετα, η λογική του αόρατου χεριού προσανατολίζεται σε μια ιδέα διασφάλισης των όρων αναπαραγωγής της εργασίας/κοινωνίας, καθώς οι ανθρώπινες βιοτικές ανάγκες δεν αναγνωρίζουν διαφορές και ανισότητες.

Ταυτόχρονα, περιέχει στο εσωτερικό της τους πολιτικούς όρους της ελευθερίας και της ισονομίας, καθώς ο ακτήμονας και ο ζητιάνος διαθέτουν την ίδια ασφάλεια με τους βασιλείς, ενώ συμμετέχουν στη διανομή του αποτελέσματος της εργασίας τους ως εάν η γη είχε διαιρεθεί σε ίσα τμήματα μεταξύ των κατοίκων της.

O Μανόλης Αγγελίδης διδάσκει Πολιτική Θεωρία στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου