Δ.Γιακουμέλος: Για μια Φιλελεύθερη Αριστερά

Στο ομόλογο ιστολογιο "E-left" δημοσίευσε το ακόλουθο κείμενο που η αναδημοσίευση του είναι η ελάχιστη ευχαριστία προς τον συγγραφέα του.

Πέμπτη, 27 Μάρτιος 2008

Για μια Φιλελεύθερη Αριστερά
Έχουμε συνηθίσει τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας να αντιμετωπίζουμε κάθε αναφορά στον όρο «φιλελευθερισμός» περίπου ως συνώνυμο του πιο σκληρού προσώπου μιας συντηρητικής και άδικης δεξιάς πολιτικής στο χώρο της οικονομίας, καθιστώντας τελικά τον όρο ως ταμπού στα προτάγματα και το πολιτικό λεξιλόγιο του αριστερού και κεντρο-αριστερού πολιτικού ημισφαιρίου.

Η δαιμονοποίηση του φιλελευθερισμού, εκτός από το ότι παραβλέπει τις εξελίξεις στον ευρωπαϊκό χώρο όπου ο φιλελευθερισμός αποτελεί εδώ και πολλές δεκαετίες διακριτό πολιτικό χώρο με ξεκάθαρες διαφορές από τη συντηρητική και χριστιανοδημοκρατική δεξιά, ουσιαστικά «χαρίζει» στο πολιτικό λεξιλόγιο της δεξιάς έναν όρο με τον οποίο ιστορικά και πολιτικά έχει ελάχιστη σχέση, τουλάχιστον στη χώρα μας.

Αρκεί να δούμε, ότι ακόμα και στις περιπτώσεις όπου στο χώρο της οικονομίας εφαρμόστηκαν «φιλελεύθερες πολιτικές», όπως οι ιδιωτικοποιήσεις στις οποίες προχώρησαν οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ και τις Ν.Δ, αυτές δεν συνοδεύτηκαν από τις πολιτικές προϋποθέσεις που έχει επανειλημμένα θέσει η σύγχρονη φιλελεύθερη οικονομική σκέψη, όπως το δίχτυ προστασίας (safety net) η το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα, δημιουργώντας έτσι κατά την εφαρμογή τους σοβαρά κοινωνικά προβλήματα.

Η ευρύτερη αριστερά –ας μου επιτραπεί ο όρος- έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην προώθηση φιλελεύθερων αξιών και πολιτικών στη χώρα μας. Οι αγώνες της αριστεράς –κατά κύριο λόγο της κομμουνιστικής αριστεράς- κατά την μεταπολεμική περίοδο για την δημοκρατία, την ελεύθερη έκφραση ιδεών, την αξιοκρατία και την κοινωνική μεταρρύθμιση ήταν αγώνες με έντονα φιλελεύθερο περιεχόμενο.


Τα ίδια χαρακτηριστικά είχαν μεταρρυθμίσεις στις οποίες προχώρησε το ΠΑΣΟΚ ιδιαίτερα κατά την τετραετία 1981-1985 (όπως η κατάργηση της προίκας, η θεσμοθέτηση της δυνατότητας πολιτικού γάμου, η κατάργηση της ποδιάς στα σχολεία κ.α.) αλλά και πιο πρόσφατα (όπως η κατάργηση της αναγραφής του θρησκεύματος στις ταυτότητες).

Τα τελευταία χρόνια, πάλι ένα κόμμα της αριστεράς, ο Συνασπισμός, είναι το μοναδικό κοινοβουλευτικό κόμμα που με συνέπεια υποστηρίζει φιλελεύθερες πολιτικές όπως ο χωρισμός κράτους εκκλησίας, η αποποινικοποίηση της χρήσης τοξικοεξαρτητικών ουσιών κ.α. Τέλος, είναι και πάλι τα κόμματα της αριστεράς που ξεκίνησαν τη συζήτηση στη χώρα μας για ένα ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα για όλους τους πολίτες ή πιο πρόσφατα, για την εφαρμογή του συμφώνου συμβίωσης και για τα άτομα του ίδιου φύλου.
Μήπως όμως είναι οξύμωρο να συζητάμε για φιλελευθερισμό στο πολιτικό τοπίο της σύγχρονης αριστεράς;

Κι όμως σήμερα, είναι πλέον ελάχιστες οι φωνές στα ευρωπαϊκά πολιτικά κόμματα της αριστεράς που αμφισβητούν ότι μόνο ένας βαθμός ελευθερίας στις οικονομικές σχέσεις των ατόμων μπορεί να εγγυηθεί την ομαλή λειτουργία της δημοκρατίας και τις ατομικές ελευθερίες των πολιτών.

Η ιστορία, σε αυτή τουλάχιστον τη φάση της, τείνει να δικαιώσει τον Hayek που μισό αιώνα πριν ισχυριζόταν ότι μια κεντρικά κατευθυνόμενη οικονομία οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην τυρρανία και στην συρρίκνωση των ατομικών δικαιωμάτων των πολιτών (The road to serfdom, 1944).

Από την άλλη πλευρά, οι οπαδοί ενός άνευ όρων οικονομικού φιλελευθερισμού ο οποίος κατά τη γνώμη τους θα αποδώσει αυτόματα υπέρ των πολιτών, ξεχνούν ότι η ελευθερία της επιλογής προϋποθέτει την εξασφάλιση της ελευθερίας από την ανέχεια και την ελεύθερη πρόσβαση σε άρτιες υπηρεσίες εκπαίδευσης, υγείας και ασφάλισης για όλους τους πολίτες ανεξάρτητα από το κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον από το οποίο προέρχονται.

Στην Ελευθεροτυπία της 5-3-2008 δημοσιεύεται απόσπασμα της συνέντευξης του Γάλλου φιλόσοφου Κοντ-Σπονβίλ στην Ισπανική "El Pais". Στο ερώτημα "πώς προσδιορίζεστε;" ο συγγραφέας απαντά: "Ως φιλελεύθερος αριστερός. Αριστερός γιατί έφτασα στο συμπέρασμα πώς στόχος της πολιτικής είναι να βοηθάς του πιο αδύναμους, και φιλελεύθερος γιατί ακόμα και για τους πιο φτωχούς, η οικονομία της αγοράς είναι ευνοϊκότερη. Βέβαια, δεν είναι ο ρόλος της αγοράς να αποδίδει δικαιοσύνη.

Είναι αρμοδιότητα του κράτους να ελέγχει την αγορά ώστε να ευνοούνται και οι πιο φτωχοί.Πιστεύω πως η οικονομία της αγοράς έχει θριαμβεύσει αλλά αν και είναι η καταλληλότερη να δημιουργεί πλούτο, ποτέ δεν θα είναι ικανή να δημιουργήσει πολιτισμό ή μια ανθρώπινη κοινωνία. Χρειαζόμαστε το κράτος να ασχολείται με ό,τι δεν πωλείται, δηλαδή το ουσιώδες".

Η δημιουργία αυτού του ιστολογίου οφείλεται στην πεποίθησή ότι η ελεύθερη αγορά δεν είναι ασύμβατη με την επίτευξη κοινωνικών στόχων και ότι η ευρωπαϊκή αριστερά μπορεί να ωφεληθεί πολλαπλά από την αξιοποίηση της σύγχρονης φιλελεύθερης σκέψης εξακολουθώντας να αποτελεί τον βασικό φορέα φιλελεύθερων ιδεών στον ευρωπαϊκό χώρο.

Η «παγκοσμιοποίηση» όπως έχει καθιερωθεί ο όρος για να περιγράψει επιγραμματικά τις σημαντικές πολιτικό-οικονομικές μεταβολές σε παγκόσμια κλίμακα τα τελευταία χρόνια, δεν συνοδεύεται μόνο από προβλήματα και δυσλειτουργίες. Προσφέρει και σημαντικές δυνατότητες συνάντησης πολιτικών και κοινωνικών ομάδων, κοινής δράσης, κοινής χάραξης στρατηγικής και ανταλλαγής ιδεών.

Η ευκαιρία για την –ευρύτερη- αριστερά δεν θα πρέπει να πάει χαμένη. Η διατύπωση ενός αντιδραστικού αντιπολιτευτικού λόγου, και η εξέλιξη των αριστερών κομμάτων σε κινηματικού χαρακτήρα καταγγελτικές ομάδες που χαρακτηρίζονται από αδυναμία ή απροθυμία να αναλάβουν την ευθύνη της χάραξης εναλλακτικών προτάσεων διακυβέρνησης θα πρέπει να δώσει τη θέση της σε ρεαλιστικές ριζοσπαστικές πολιτικές.

Παρακάτω σημειώνω ορισμένους βασικούς άξονες πάνω στους οποίους πιστεύω θα πρέπει να βασίζεται ένας φιλελεύθερος αριστερός λόγος. Περιμένω τη δική σας συνδρομή στο ιστολόγιο αυτό, με άρθρα, σχόλια και σκέψεις που θα μπορούσαν να συμβάλλουν σε έναν εποικοδομητικό διάλογο προς αυτή την κατεύθυνση.

Οικονομία:

Διατήρηση της δεσπόζουσας θέσης του κράτους ως βασικού αναδιανεμητικού μηχανισμού και εγγυητή της προστασίας των ατομικών δικαιωμάτων των πολιτών, στα οποία όμως θα περιλαμβάνονται η αξιοπρεπής στέγαση, σίτιση και ασφάλιση.

Όπως έχουμε την απαίτηση το κράτος να διασφαλίζει συνθήκες υγιούς ανταγωνισμού στην αγορά, θα πρέπει να αναγνωρίζουμε τη σημασία του ρόλου του για την διασφάλιση των ατομικών δικαιωμάτων των πολιτών στα οποία περιλαμβάνεται ένα ελάχιστο επίπεδο διαβίωσης για όλους τους πολίτες, ανεξαρτήτως εάν εργάζονται ή όχι.

Ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα για όλους τους πολίτες.

Απόσυρση του κράτους από εκείνες τις επιχειρηματικές δραστηριότητες τις οποίες μπορεί να αναλάβει αποτελεσματικότερα η ιδιωτική πρωτοβουλία και απελευθέρωση με αυτό τον τρόπο πόρων για κοινωνική πολιτική.

Παρέμβαση του κράτους μέσω της φορολογικής πολιτικής που θεωρεί καταλληλότερη για την επίτευξη των οικονομικών και κοινωνικών στόχων της κυβερνητικής πολιτικής.

Διοίκηση:

Μικρότερη, αποτελεσματικότερη και λιγότερο γραφειοκρατική δημόσια διοίκηση με αξιοποίηση όλων των τεχνολογικών δυνατοτήτων που θα επιτρέψουν την απλοποίηση των διαδικασιών και την εξυπηρέτηση των πολιτών με μεγαλύτερη ταχύτητα και αξιοπιστία.

Μείωση του αριθμού των υπουργείων και των κρατικών λειτουργών αλλά διατήρηση της μονιμότητητας των δημοσίων υπαλλήλων με επιτελικά καθήκοντα και υψηλό βαθμό ευθύνης όπως διπλωματών, δικαστικών, ανώτερων διοικητικών υπαλλήλων, αστυνομικών, στρατιωτικών κ.α. Αναβάθμιση του ρόλου της Σχολής Δημόσιας Διοίκησης κατά τα πρότυπα άλλων ευρωπαϊκών κρατών (π.χ. Γαλλίας) για την εξασφάλιση υψηλού επιπέδου στελεχιακού δυναμικού για όλους τους τομείς της δημόσιας διοίκησης με διαδιακασίες διαφάνειας και αξιοκρατίας.

Πλήρης προστασία των ατομικών δικαιωμάτων των πολιτών: χωρισμός κράτους-εκκλησίας, κατάργηση υποχρεωτικής στράτευσης και καθιέρωση επαγγελματικού στρατού, αποποινικοποίηση της χρήσης όλων των τοξικοεξαρτητικών ουσιών, προστασία των δικαιωμάτων των ομοφυλόφιλων και τρανσεξουαλικών ατόμων κ.α.

Περιβάλλον:

Ενίσχυση της προστασίας του περιβάλλοντος μέσω διεθνών συνθηκών αλλά και τοπικών πολιτικών, με προτεραιότητα στην προώθηση των ήπιων μορφών ενέργειας.

Αυστηρή περιβαλλοντική νομοθεσία και εφαρμογή της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» μόνο στις περιπτώσεις εκείνες όπου αποδεδειγμένα δεν θίγονται τα ατομικά δικαιώματα των πολιτών για καθαρό περιβάλλον και ελεύθερη πρόσβαση στους φυσικούς πόρους.

Διεθνείς σχέσεις:

Ενίσχυση του αντιπολεμικού κινήματος, υποστήριξη κάθε προσπάθειας μη βίαιης επίλυσης διακρατικών διαφορών και ενίσχυση της διεθνούς οικονομικής συνεργασίας αλλά και της διεθνούς αρωγής προς τις χώρες εκείνες που παρουσιάζουν τα σημαντικότερα προβλήματα στην οικονομία τους και στην λειτουργία των δημοκρατικών τους θεσμών.

Ενίσχυση των προσπαθειών για πολιτική ενοποίηση της Ευρώπης.

Κατάργηση των βασανιστηρίων και της θανατικής ποινής σε παγκόσμιο επίπεδο.

Εφαρμογή του διεθνούς δικαίου και καταδίκη κάθε προσπάθειας παραβίασής του απ’ όποια πλευρά και αν προέρχεται.

Στο άρθρο "Φιλελεύθερος, δηλαδή αριστερός", του Μιχάλη Μητσού διαβάζουμε: "(...) Ένα από τα μεγαλύτερα λάθη της ευρωπαϊκής Αριστεράς, λέει ο Ισραηλινός ιστορικός Ζέεβ Στέρνχελ σε συνέντευξή του στη Λιμπερασιόν, είναι ότι χάρισε στη Δεξιά τον όρο «φιλελευθερισμός», ταυτίζοντάς τον με τον άγριο και άδικο καπιταλισμό. Μα ο φιλελευθερισμός είναι ένας ευγενής όρος.

Ιστορικά, ο σοσιαλισμός είναι κληρονόμος αυτού του ρεύματος - πώς θα μπορούσε λοιπόν να γίνει ο νεκροθάφτης του; Ο δημοκρατικός σοσιαλισμός, που έχει αντικαταστήσει πλέον σήμερα την ξεπερασμένη σοσιαλδημοκρατία, συνδέει την ιδέα της ισότητας (που πρεσβεύει ο σοσιαλισμός) με την ιδέα της ελευθερίας (που πρεσβεύει ο φιλελευθερισμός).

Όποιος δηλώνει σήμερα σοσιαλιστής αρνείται ότι η ισότητα επιφέρει περιορισμό της ελευθερίας ή ότι η ελευθερία είναι ασυμβίβαστη με την ισότητα. Το πραγματικό μήνυμα της σημερινής Αριστεράς είναι ότι η ισότητα και η ελευθερία είναι απολύτως συμβατές. Όπως πριν από πενήντα χρόνια. Όπως πριν από εκατό χρόνια.

Ο Γάλλος πολιτικός Γκυ Μολέ έλεγε ότι «οι κομμουνιστές δεν βρίσκονται στην Αριστερά, αλλά στην Ανατολή». Παραφράζοντάς τον, ο Στέρνχελ παρατηρεί πως πρέπει να πούμε στη Δεξιά: «Δεν είστε φιλελεύθεροι, είστε συντηρητικοί». H Αριστερά πρέπει να διακηρύξει ότι δεν υπάρχει ελευθερία χωρίς την εξασφάλιση της ισότητας. Το να είσαι ελεύθερος να κοιμάσαι κάτω από τις γέφυρες δεν σημαίνει πως είσαι ελεύθερος.

H ευρωπαϊκή Αριστερά πρέπει λοιπόν να επαναδιεκδικήσει τον φιλελευθερισμό - τής ανήκει (...)".

Δ.Γιακουμέλος 27/3/08