Η καταστροφή και αναδημιουργία μιας φορολογικής συναίνεσης για τους αυτοαπασχολούμενους.

 

 

 

Όταν το 2008 ο Καραμανλής προσπάθησε να λάβει μερικά μέτρα για την αντιμετώπιση της κρίσης, ο Αλογοσκούφης ανακοίνωσε φορολογικά μέτρα για τους ελεύθερους επαγγελματίες. Σε μερικές εβδομάδες είχε επιστρέψει στην ΑΣΟΕΕ.Η πίεση ήταν ασφυκτική.

Στο κύκλωμα των χρηματικών ροών της προ ΔΝΤ οικονομίας ,  οι ελεύθεροι επαγγελματίες έπαιζαν ένα κεντρικό ρόλο .Εξασφάλιζαν μια αξιοσημείωτη δραστηριότητα εκτός τυπικής οικονομίας , μέσω μιας άρρητης αλλά πανίσχυρης συμφωνίας : ελάχιστη φορολογία. Η φορολογική ασυλία είχε επιτευχθεί μέσω μιας τελετουργικής συνθήκης: το κράτος παρίστανε ότι είχε φορολογικούς μηχανισμούς ελέγχου και ταυτόχρονα αποδεχόταν την αδράνεια τους. Ανεξάρτητα από την ονομασία , φοροαποφυγή, φοροδιαφυγή, κλπ, το αποτέλεσμα ήταν απλό : οι επαγγελματίες πλήρωναν ελάχιστους φόρους.

Το ζήτημα δεν ήταν απλά τεχνικό , αλλά βαθύτατα πολιτικό και έχει αναλυθεί πλήρως από τον Κ.Τσουκαλά .Ο Κ.Τ διατυπώνει την θεωρία της πολυσθένειας , σύμφωνα με την οποία η οικογένεια ως βασικός πυρήνας οικονομίας επιμερίζει στα μέλη της διαφορετικούς ρόλους στο δημόσιο και την ιδιωτική οικονομία , έτσι ώστε οι φορολογικές ανωμαλίες και ισορροπούνται εντός οικογένειας. Το ένα μέλος της οικογένειας ως μισθωτός καταβάλει φόρους για να τους αποφύγει το άλλο μέλος της ίδιας οικογένειας ως επαγγελματίας. Οι συνέπειες δεν είναι δημοσιονομικές αλλά πολιτικές. Το ΠΑΣΟΚ απετέλεσε τον ιδιεότυπο αυτής της κοινωνικής άρθρωσης, ενώ ο ίδιος καμβάς φαίνεται να αποτελεί την ουσία του νέου  Συριζαικού πολυσυλλεκτιμού. Δεν είναι τυχαίο ότι η πιο επιστημονική εκλογική ανάλυση του ΚΚΕ  έχει αποδείξει στέρεα ότι αυτό αντλεί σημαντική αξία από το κόσμο των μικροεπιχειρηματιών.(1)

Η υποτιθέμενη πρόταση - λύση του φορολογικού ζητήματος των επαγγελματιών παίρνει μια μορφή ασφυκτικής ρύθμισης που δεν αφήνει ελάχιστα  περιθώρια απαλλαγών. Σε συνθήκες ύφεσης η ρύθμιση μπορεί να γίνει καταλύτης μιας κατάρρευσης ενός ολόκληρου τομέα και ακύρωσης μιας βαθύτερης κοινωνικής συμφωνίας. Η τυπική φορολογική δικαιοσύνη φαίνεται να μπλοκάρει ,σχεδόν να διαλύει την οικονομική λειτουργία .

Η αλήθεια είναι ότι η όποια ρύθμιση έχει σχέση περισσότερο με την επείγουσα ανάγκη πρωτογενών πλεονασμάτων παρά με την οποιαδήποτε φορολογική μεταρρύθμιση. Έτσι η μορφή της δυσανεξίας μπορεί να γίνει  εξαιρετικά προβληματική. Στο όνομα ενός αγοραίου " αντιμνημονιασμού"  ίσως διατυπωθεί ένας  χονδροειδής υπερασπιστικός λόγος μιας νεοελληνικής φοροδιαφυγής την οποία κατανοούμε   ως ατομικό πολιτικό δικαίωμα.

Η ουσία του προβλήματος είναι ότι οι επαγγελματίες ήταν συνηθισμένοι σε μια άτυπη συμφωνία αμοιβαίας χαλαρότητας με την εφορία και τώρα θα κληθούν να υπακούσουν σε μια αυστηρή ρύθμιση η οποία δεν αφήνει πολλά περιθώρια ελιγμών. Δεν θα πρόκειται για μια αντικατάσταση  ενός τυπικού συστήματος με ένα άλλο, αλλά για μια υποχρέωση μεταφοράς από το  επίπεδο υπαινιγμών σε ένα επίπεδο αυστηρών ρητρών και απαρέγκλιτων συμφωνιών. Η αλλαγή θα είναι  βαθύτατα πολιτισμική

Θα τολμήσω μια εκτίμηση :μάλλον θα υιοθετηθούν μέτρα με φοροτεχνικές ευκολίες οι οποίες θα ελαφρύνουν την τελική δαπάνη για τους ενδιαφερόμενους. Είναι αδύνατη μια φορολογική ρύθμιση για τους ελεύθερους επαγγελματίες  χωρίς μια νέα άρρητη συμφωνία τελικής ελάφρυνσης. Η συμφωνία μπορεί να έχει την εξής μορφή : θα πληρώνετε τελικά λιγότερο αναλογικό φόρο από όσο η μισθωτή εργασία καταβάλει, αλλά το προηγούμενο τελείωσε. Θα κάνουμε ένα νόμο με νέες ελαστικότητες , οι οποίες θα παρέχουν φοροτεχνικές " τρύπες" αλλά χωρίς την προηγούμενη σχεδόν καθολική  ασυλία.

Κυκλοφορεί ευρέως  ένα υποτιθέμενο σενάριο, όπου ο προορισμός των τρεχουσών πολιτικών  είναι η ιδέα του  " Κινέζου  εργαζόμενου της Ευρώπης» .Το σενάριο μάλλον υπονοεί τον Κινέζο της  Σαγκάης αλλά η   αναδυόμενη  αρχιτεκτονική αναγκαστικά μάλλον προσανατολίζεται  προς τον " πολίτη  του Hong Kong". Κινέζοι και οι δύο αλλά υπάρχει μια διαφορά  ανάμεσα σε μια εκτεταμένη βιομηχανική ζώνη και ένα πόλο πολλαπλών συναλλαγών. Σε μια συνθήκη  καταβαράθρωσης της αξίας της εργασίας ,χωρίς σημαντική ανάταξη της ρευστότητας και ισχνές βιομηχανικές επενδύσεις , η διατήρηση της ελληνικού τύπου ατομικής επιχειρηματικότητας είναι μονόδρομος. Ακόμη και ένα υποτιθέμενο επιτυχές πείραμα , μετατροπής της Ελλάδας σε μια συνεχή ειδική ζώνη χαμηλού κόστους , αυτό δεν μπορεί να λειτουργήσει παρά μόνο όταν θα αντισταθμιστεί από οικονομικές ποικιλίες μιας κλιμακούμενης επιχειρηματικότητας.

Στην συγκυρία αυτή , ένα μεγάλο μέρος της αυτοαπασχόλησης κινείται στα όρια της επιβίωσης ή στο κατώφλι της εξαφάνισης. Η πολιτική δυνατότητα του κομματιού αυτού της κοινωνίας υστερεί απέναντι στους κλασσικούς insiders,  ωστόσο υπερτερεί ιδεολογικά. Παρότι δεν ανήκει στις κλασσικές παρεοκρατικές δυνάμεις εντός της κρατικής επιλεκτικής προστασίας , έχει μια ιδεολογικού τύπου ηγεμονία η οποία προέρχεται από ένα συγκυριακό  συνδυασμό : την ανάγκη επικράτησης  του επιχειρείν με τον παραδοσιακό ατομικό προσανατολισμό της κατακερματισμένης ιδιοκτησίας. Μια υποτιθέμενη καταβαράθρωση της αυτοαπασχόλησης θα διέλυε τη θεμελιακή ιδεολογική συνθήκη της Ελληνικής Οικονομίας. Αν δεν είναι η αυτοαπασχόληση  τότε μπορεί κανείς να δει διαδικασίες ανάταξης με τους υφιστάμενους κλασσικούς πόλους του δημοσίου και της ιδιωτικής οικονομίας;

Το επερχόμενο ζήτημα για τους αυτοαπασχολούμενους δεν θα είναι η  απόκρουση μιας φοροτεχνικής ρύθμισης αλλά η επινόηση εκείνων των φορολογικών τεχνασμάτων που θα επαναφέρουν τις πραγματικές ροές προς την εφορία , στα όρια της πραγματικής οικονομίας. Ήδη οι μονοπρόσωπες ΕΠΕ των τροβαδούρων έδειξαν τις σχετικά μεγάλες  ευελιξίες που παρέχει το σημερινό καθεστώς.

Θα έχει ενδιαφέρον να δούμε τι μορφή θα πάρει η αντίδραση στις ρυθμίσεις : επίκληση ενός αρχαικού πολιτικού δικαιώματος έναντι ενός αδιαφοροπορητού κράτους ή θετική διεκδίκηση μιας οικονομικής αναγνώρισης των εξωτερικοτήτων που παράγει η αυτοαπασχόληση στα πλαίσια ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου. Οι διαφορές στις δύο αντιδράσεις δεν είναι τόσο ευκρινείς. Ας πούμε η περίπτωση της Ύδρας , την οποία ο αστόχαστος βουλευτής εμμέσως επιβράβευσε ,  είναι ο ιδιότυπος της  πρώτη περίπτωσης ,ενώ στο λόγο πολλών θεσμικών  εκπρόσωπών αυτοαπασχολούμενων , κυρίως επιστημόνων, διεισδύουν  στοιχεία μιας τάσης αυτοξαίρεσης, υπεριστορικής έννοιας κλειστών επαγγελμάτων , ενός αφανούς ιστορικού απαράγραπτου δικαιώματος φορολογικής ιδιαιτερότητας.

Ωστόσο όλη σύγχρονη αντίληψη για την οικονομική ανάπτυξη θεμελιώνεται στην ανάπτυξη και ενίσχυση της αυτοπασχόλησης και της μικρής επιχειρηματικότητας. Αυτό δεν γίνεται ως μια παθητική πολιτική περιορισμού της ανεργίας αλλά , ως αξιοποίηση των οριακών βελτιώσεων που παρέχει η ίδρυση μιας νέας μονάδας, μια νέα προσπάθεια παραγωγής αξιών στο κύκλωμα της οικονομίας. Η ίδρυση μιας οικονομικής μονάδας όσο και αν στηρίζεται σε υποκειμενικές επιλογές «ανορθολογικού τύπου» μπορεί να προσφέρει πολλαπλάσια οφέλη από την αναμονή των υποτιθέμενων μεγάλων επενδυτικών πρωτοβουλιών. Εδώ άλλωστε αναδύεται η μυωπική υπεράσπιση κλειστών επαγγελμάτων που υποφέρουν από ύφεση: η είσοδος νέων επιχειρηματιών σε αντίθεση με το γενικό ρεύμα θα αναταράξει τις παροχές τις υπηρεσίες που στατικά υπερασπίζεται και αναπολεί η κάθε ομάδα του κλειστού επαγγέλματος.
Σε ένα τέτοιο πλαίσιο θετικής υπεράσπισης των πλεονεκτημάτων της αυτοαπασχόλησης οι εμπλεκόμενοι μπορούν να απαιτήσουν μια φορολογική σχέση που να εξασφαλίζει μια δίκαιη συμμετοχή στα κοινά έξοδα του κράτους και μια ανταμοιβή για τις εξωτερικότητες που δημιουργούν.

Η δυναμική της συγκυρίας ωθεί τα πράγματα προς ένα νέο σύστημα πολλαπλών δικλείδων , με ονομαστικές αρχικές απαιτήσεις και μετριασμένες τελικές ροές. Αν η διαπραγμάτευση τελικά οδηγήσει σε μια ρύθμιση αδιαφοροποίητης επιβολής μιας αδιαπραγματεύτης δαπάνης , τότε οι συνέπειες θα είναι καταστροφικές

 (1)  Χ Βρεναρδάκη :Πολιτικά κόμματα εκλογές κομματικό σύστημα

Εικόνα: http://www.clipart-history.com/index.php?id=1346&pic=96