Ο ιός του "νεοφιλελευθερισμού" μολύνει και τους "ειδικούς"

Ένα από τα αγαπημένα θέματα του ιστολογίου είναι η κριτική στην καταχρηστική πληθωρική χρήση του όρου «νεοφιλελευθερισμός». Ο λόγος δεν είναι η ευρυχωρία του όρου, αλλά η άρρητη αποδοχή μιας ρήξης , μιας ασυνέχειας μέσω ενός δίπολου φιλελευθερισμός – νεοφιλελευθερισμός. Ωστόσο για μένα οι σχέσεις αριστεράς φιλελευθερισμού δεν έχουν «τακτοποιηθεί» ιστορικά ,ιδεολογικά, φιλοσοφικά. Αυτό είναι το βασικό ανοικτό ερώτημα της εποχής , το οποίο άλλοτε αναδιατυπώνεται ως ζήτημα «δημοσίου – ιδιωτικού» . Ο όρος λοιπόν νεοφιλελευθερισμός εκφράζει περισσότερο μια αμηχανία, αυτής της ζητούμενης συνάντησης αριστεράς φιλελευθερισμού.


Σκεφτόμενος πρακτικά δεν κατανοώ γιατί αντί του επικίνδυνου (όπως θα αποδείξω) «νεοφιλελευθερισμού» δεν χρησιμοποιούνται πιο ευκρινείς όροι πχ «σύγχρονος καπιταλισμός», «χρηματιστηριακός καπιταλισμός της εποχής».

Για να αποδείξω τις εγγενείς αδυναμίες του όρου θα χρησιμοποιήσω το τελευταίο βιβλίο των Γ.Μηλιού Δ.Σωτηρόπουλου «Ιμπεριαλισμός, Χρηματοπιστωτικές αγορές, Κρίση». (ΙΧΑΚ)

Προκαταβολικά καταθέτω ότι σέβομαι μια προσπάθεια διαρκείας , αισίως, τριάντα χρόνων του ΓΜ και των «Θέσεων» που αποτελούν ίσως το θεμέλιο των μαρξιστικών μελετών στην σύγχρονη Ελλάδα. Δεν είναι η επιμονή της προσπάθειας αλλά και η θεμελίωση του εγχειρήματος ως σχισματικού η οποία ακριβώς αναδεικνύει την αξία των μαρξιστικών μελετών ως σύγχρονου εργαλείου ανάλυσης και κατανόησης της σύνθετης πραγματικότητας. Τούτων δοθέντων η κριτική που ακολουθεί έχει την εξής έννοια.

Ακόμη και στο πιο έγκυρο χώρο μελετών , όπου η ακρίβεια των όρων και των συλλογισμών αποτελούν το συστατικό του εγχειρήματος, ο αδόκιμος όρος «νεοφιλελευθερισμός» λειτουργεί ως ιός ασάφειας, νοηματικής διάχυσης. Τελικά η χρήση του όρου υποσκάπτει το ίδιο το εγχείρημα του ΙΧΑΚ.

Με ποιο κριτήριο κρίνουμε τον όρο

Για τον ορισμό του κριτηρίου θα χρησιμοποιήσω αυτούσιο ένα απόσπασμα από το ΙΧΑΚ, μόνο αντί του όρου «ιμπεριαλισμός» θα χρησιμοποιήσω τον όρο «νεοφιλελευθερισμός». Αυτό γίνεται γιατί έτσι μπορούμε να ορίσουμε ένα σχετικά ουδέτερο κριτήριο, απαλλαγμένο από συγκυριακές αβεβαιότητες. Ας δούμε το απόσπασμα της σ .12

Ο ιμπεριαλισμός (νεοφιλελευθερισμός) αποτελεί έναν από τους πιο πολυσυζητημένους όρους του μαρξιστικού λεξιλογίου, που γνώρισε ευρεία διάδοση , έχοντας εισέλθει μάλιστα στο καθημερινό πολιτικό λεξιλόγιο πέρα από το χώρο της αριστεράς. Αυτή η «διεισδυτικότητα» του όρου στον δημόσιο λόγο στην πολιτική –αντιπολιτική χρήση που έγινε επί δεκαετίες , και σε μεγάλο βαθμό εξακολουθεί να του γίνεται, από αριστερές ή ριζοσπαστικές οργανώσεις και πρώτα από όλα από τα κομμουνιστικά κόμματα. Κάτι παρόμοιο ισχύει αναφορικά με τις «κερδοσκοπικές χρηματοπιστωτικές αγορές» ,αλλά και με την κρίση του «καπιταλισμού». Αυτό σημαίνει ότι οι εν λόγω όροι δεν αποτελούν απλώς θεωρητικές κατηγορίες (με αποκλίνοντα ανά περίπτωση εννοιολογικά περιεχόμενα, όπως θα διευκρινίσουμε ), αλλά ανήκουν σε ότι ως «μαρξισμό ως ιδεολογία μαζών» (τον μαζικό μαρξισμό) , ως πρακτική ιδεολογία του εργατικού και λαϊκού κινήματος. Από αυτό το σημείο , οι εν λόγω όροι διείσδυσαν στους «ιδεολογικούς κοινούς τόπους» περί της διεθνούς πολιτικής και οικονομίας. Το τίμημα αυτής της «επιτυχίας» είναι μια ασαφής επιφανειακή και συχνά αντιφατική χρήση των όρων , με σκοπούς κυρίως καταγγελίας του «κακού ιμπεριαλισμού (νεοφιλελευθερισμού)» , των «κακών» χρηματοπιστωτικών αγορών και της κρίσης (των δεινών) που δημιουργούν «στους λαούς».

Είναι λοιπόν σαφές από το απόσπασμα πόσο επικίνδυνοι είναι κάποιοι όροι που ακατέργαστοι, μεταπηδούν από την θεωρία των αυστηρών κανόνων, στο τρέχον λεξιλόγιο της πολιτικής , και πόσο είναι δυνατόν να προκαλέσουν σύγχυση μέσω της δύναμης του αυτονόητου , του «ιδεολογικού κοινού τόπου» όπως αναγράφεται στο κείμενο.

Πρέπει λοιπόν να κρίνουμε τον όρο νεοφιλελευθερισμό , αναλύοντας τους τρόπους και τα νοήματα που αρθρώνει στο υπόλοιπο σώμα του κειμένου.

Ένας ακριβής ορισμός

Στην σελίδα 20 του ΙΧΑΚ δίδεται ένας σαφής  και κατά την γνώμη μου ακριβής ορισμός

Νεοφιλελευθερισμός είναι ο σύγχρονος τρόπος λειτουργίας των αγορών και οι οικονομικές θεσμικές και στρατιωτικές πολιτικές του κράτους.

Είμαστε απόλυτα σύμφωνοι, και για αυτό ο νεοφιλελευθερισμός , σύμφωνα με τον ορισμό αυτό , μπορεί να αποτυπωθεί ισοδύναμα χωρίς να χάσει τίποτα ως σημασία με τον ισοδύναμο «σύγχρονος καπιταλισμός»

Αφού όμως ο ορισμός είναι σαφής, στην συνέχεια στο κείμενο παρατηρούνται ενδιαφέρουσες παραδρομές και ασάφειες.

Παραδρομές και παλινδρομήσεις του όρου:

Στην σελίδα 295 αναφέρεται πως η «αόρατος χειρ» είναι «νεοφιλελεύθερη αρχή»

‘Άλλωστε , εκείνο που έχει αμφισβητηθεί είναι ή ίδια η θεμελιώδης νεοφιλελεύθερη αρχή του αόρατου χεριού.

Πρόκειται προφανές για πραγματολογικό ολίσθημα , το οποίο μάλλον αναδεικνύει την αρχική μας εκτίμηση. Το άλυτο ζήτημα μαρξισμού αγοράς, παρακάμπτεται μέσω μιας χρονολογικής μετατόπισης της θεμελιακής έννοιας του Α Σμιθ κατά 250 χρόνια. Η διατύπωση αφήνει τέτοια ευρυχωρία και ασάφεια ώστε θα μπορούσε κάποιος να υποθέσει ότι σε κάποια φάση του καπιταλισμού η «αόρατος χειρ» δεν ήταν θεμελιώδης αρχή. Με μια έννοια όποιος θα μπορούσε να συνηγορήσει υπέρ της «αοράτης χειρός» δεν θα ήταν φιλελεύθερος αρά «νεοφιλελεύθερος».

Στην σελίδα 313 αναφέρεται

Τέλος , αξίζει να σημειώσουμε ότι η «σοφία των αγορών», σημαντικό στοιχείο συγκρότησης του πυρήνα του νεοφιλελεύθερου υποδείγματος , επιτάσσει την αγοραία αποτίμηση των περιουσιακών στοιχείων (market to market value)

Εδώ και πάλι παρατηρείται ένας αδικαιολόγητος αναδιπλασιασμός του όρου «σοφία των αγορών», ως εάν να υπάρχουν φάσεις του καπιταλισμού χωρίς τις αγορές

Στην σελίδα 289 αναφέρεται

Μια βασική πλευρά σχεδόν όλων των σύγχρονων προσεγγίσεων για τον καπιταλισμό και τον ιμπεριαλισμό είναι η μονότονη ιδέα ότι η κυριαρχία του νεοφιλελευθερισμού και του παγκοσμιοποιημένου χρηματοπιστωτικού τομέα της οικονομίας συμβάλλει σε μια εκδοχή καπιταλισμού που εγγενώς τείνει προς την κρίση και την κατάρρευση.


Εδώ ο νεοφιλελευθερισμός παρατίθεται στον παγκοσμιοποιημένο χρηματοπιστωτικό τομέα ως δύο παράλληλα φαινόμενα ,ως εάν ο νεοφιλελευθερισμός δεν τον εμπεριέχει.

Στην σελίδα 308 οι καθηγητές Lutz και Morgesten ορίζονται ως φιλελεύθεροι «αυστριακοί». Με ένα άρρητο τρόπο και σε συνδυασμό με την ελάχιστη χρήση του επιθέτου «φιλελεύθερος» μπορούμε κάλλιστα να τους δούμε ως φιλελεύθερους σε αντιδιαστολή με κάποιους «νεοφιλελεύθερους»

Βασικό μοτίβο όλων αυτών των διατυπώσεων, είναι ότι δημιουργείται μια κατανόηση ενός «νεοφιλελευθερισμού» ως «κάτι άλλο» , ως ένας καπιταλισμός πέραν του φιλελεύθερου, του οποίου είναι μια δυσπλασία. Το οξύμωρο είναι ότι το ΙΧΑΚ αλλά και το έργο των Θέσεων είναι αντίθετο σε ιστορικιστικές κατηγοριοποιήσεις του καπιταλισμού. Με βάση το συνολικό έργο του ΓΜ , θα αναμέναμε να είναι ο πρώτος που θα υιοθετούσε μια πολύ περιορισμένη και αυστηρά κριτική χρήση του «νεοφιλελευθερισμού». Η κριτική μας είναι πως η παραφθαρμένη χρήση του «νεοφιλελευθερισμού» είναι θεμελιακά αντίθετη με την ίδια την ουσία του εγχειρήματος του ΙΧΑΚ.

Για να υπογραμμίσουμε ακόμη περισσότερο την σύγχυση που προκαλεί ο όρος , παραθέτω δύο ακόμη αποσπάσματα. Στο πρώτο ο Ν.Δήμου βολεύεται αφάνταστα με τον όρο , γιατί μέσω αυτού μπορεί να απολυμάνει τον κλασσικό φιλελευθερισμό από τους «νεοφιλελεύθερους» των οποίων την πρωτοκαθεδρία έχει η Κίνα. Στο δεύτερο οι «Θέσεις» (!!) παραθέτουν τον καπιταλισμό και τον νεοφιλελευθερισμό , ισοδύναμα ως διαφορετικούς κοινωνικούς σχηματισμούς ή ίσως τρόπους παραγωγής.

Ο νέο-φιλελευθερισμός (λέξη βρισιά στα νεοελληνικά) είναι μία υπερβολή του οικονομικού φιλελευθερισμού - και, σαν κάθε υπερβολή, λανθασμένος. Οι αγορές δεν αυτό-ρυθμίζονται. Αντίθετα, ο κλασικός οικονομικός φιλελευθερισμός εμπεριέχει μέριμνα για τον άνθρωπο. Ο Φιλελευθερισμός ΔΕΝ ταυτίζεται με τον Καπιταλισμό (Κίνα) και ουδέποτε εφαρμόστηκε στην Ελλάδα Ν.Δήμου Lifo

Η εσωτερική  ιδιωτικοποίηση «από τα κάτω» είναι  σύμπτωμα της  ηγεμονίας του καπιταλισμού (και του νεοφιλελευθερισμού) και αποτελεί  πολύ μεγαλύτερο εμπόδιο για την εγκαθίδρυση της οικονομίας των  αναγκών από τις τυπικές σχέσεις ιδιοκτησίας επί των μέσων παραγωγής.Θέσεις Editorial 116

Συμπέρασμα

Όσο περισσότερο περιοριστεί ο όρος , τόσο καλύτερα θα μπορέσουμε να συνεννοηθούμε, και τόσο γρηγορότερα η αριστερά θα διαπραγματευτεί το ζήτημα «δημόσιο- ιδιωτικό» που στην δική μου ανάγνωση είναι η βαθύτερη διερεύνηση των σχέσεων Αριστεράς Φιλελευθερισμού. Τέλος πέραν των δικών μας αμφισβητήσεων το ΙΧΑΚ παραμένει μια σοβαρή συνοπτική περιγραφή όλων των θεωρητικών ζητημάτων της συγκυρίας και συνίσταται. Καλή ανάγνωση….