Η κρίση της Ηθικής ή η Ηθική της κρίσης

 

 

Η κρίση τροφοδότησε ένα κύμα αναστοχασμού. Στο κύμα αυτό εντάσσονται πολλές θεωρήσεις οι οποίες έχουν διαφορετικές εκκινήσεις και οπτικές. Αναγκαστικά κυριαρχεί η πολιτική και οικονομική ανάλυση. Μια ιδιαίτερη οπτική προσφέρει ο Φ.Δραγούμης στο βιβλίου "Η Ηθική πίσω από την κρίση ".Η ιδιαιτερότητα έγκειται στο ότι η παγκόσμια κρίση αναλύεται με βάση τη θεμελιακή θέση ότι η ηθική επικυριαρχεί της οικονομίας. Ο ΦΔ αποδομεί την υποτιθέμενη επιστημονική επάρκεια της οικονομικής θεωρίας , όπως αυτή αναπτύσσεται στην κυρίαρχη "νεοκλασική θεωρεία" και αποκαλύπτει τις ηθικές συντεταγμένες , οι οποίες την  θεμελιώνουν. Με βάση αυτή την εκκίνηση ο ΦΔ εξετάζει τον καταλυτικό ρόλο που έπαιξε στην εδραίωση των σημερινών οικονομικών αυτονόητων η ηθική φιλοσοφία της Ayn Rand. Αφού ο ΦΔ  τεκμηριώσει την επίδραση της Ayn Rand ,διευρύνει την κριτική του σε φυσιοκρατικές θεωρήσεις οι οποίες είτε ισχυρίζονται ότι υπάρχει ισομορφία φυσικού και κοινωνικού κόσμου είτε εκλαμβάνουν τη φύση ως ανεξάντλητο απόθεμα είτε αποδέχονται την έννοια μιας μονόδρομης επιτυχημένης εξέλιξης.

 

Το εγχείρημα του ΦΔ τελικά διαμορφώνει μια άλλη αφήγηση για την παγκόσμια κρίση με βασική αιχμή την απόρριψη της ιδέας πως ένα απρόσκοπτο lesser faire μπορεί να εξασφαλίσει την κοινωνική επιτυχία. Ο ΦΔ είναι με την πλευρά των επικριτών μιας υποτιθέμενης αρμονικής λειτουργίας των αγορών.

Με δεδομένη την καχεξία του φιλελεύθερου πόλου στην ελληνική δημοσιότητα , την σχετικά μικρή μεταφρασμένη φιλελεύθερη γραμματεία και την επικράτηση ενός εισαγώμενου copy paste "αντινεοφιλελευθερισμού" το βιβλίο του ΦΔ ισορροπεί μεταξύ μιας εργώδους τεκμηρίωσης και ενός κινδύνου να περιπέσει στην μανιέρα καταγγελίας  του "απόλυτου κακού". Ωστόσο αυτή καθ' εαυτή η ανάδειξη του πρωτείου της ηθικής απομακρύνει τον κίνδυνο να έχουμε μια άλλη εκδοχή του "Δόγματος του Σοκ" το οποίο όμως είναι πηγή τεκμηρίων για το βιβλίο.

Η ανάλυση της έννοιας του ηθικού εγωισμού είναι κρίσιμη. Η εισηγήτρια Ayn Rand δεν προσφέρει μια κυνική αμοραλιστική υποστήριξη ενός δικαίου του ισχυρού αλλά αντιθέτως τεκμηριώνει την ηθική υπεροχή του προτάγματος για την υπεροχή του ατομικού συμφέροντος. Στο σχήμα της Rand η διαυγής αντιμαχία ατομικών συμφερόντων  είναι το υπόστρωμα μιας ηθικής υγιούς  συνύπαρξης ατόμων ενώ ο θεσμισμένος  αλτρουισμός ευνοεί ένα παρασιτισμό, ένα εθισμό στην εξωτερική βοήθεια και τελικά υπονομεύει την κοινωνική εξέλιξη. Ο ΦΔ αναλύει το σχήμα αυτό και εξετάζει την μετάλλαξη του ως άρρητο υπόστρωμα στις κυρίαρχες οικονομικές πολιτικές οι οποίες οδήγησαν στην κρίση του 2008.Ο ΦΔ προσδιορίζει την σημερινή κρίση ως ευκαιρία ,προσπαθεί να αποδομήσει την έννοια του ηθικού εγωισμού και προκρίνει την κατανόηση ενός κόσμου όπου επικρατεί η συνεργατικότητα η αλληλεγγύη, η ηθική της λιτότητας , η εγκράτεια και ο σκεπτικισμός για την υποτιθέμενη μονόδρομη οικονομική διόγκωση.

Η τεκμηρίωση των συμπερασμάτων του συγγραφέα γίνεται ενδιαφέρουσα γιατί γίνεται περισκοπικά όπου τεκμήρια και επιχειρήματα αναπτύσσονται και επανεξετάζονται διαδοχικά ως κυκλικό σχήμα. Ταυτόχρονα η διαπραγμάτευση γίνεται μονίμως στο έδαφος μιας δυσπιστίας για την αυτάρκεια της οικονομικής επιστήμης όπου τελικά το ηθικό επίδικο επικρατεί.

Στο βιβλίο προσφέρονται ένα πλήθος τεκμηρίων προερχόμενα από την Ηθική Φιλοσοφία, την Οικονομία, την Βιολογία, την Οικολογία. Πρόκειται κυριολεκτικά για ένα μικρό θησαυρό πρωτότυπων τεκμηρίων που ευνοούν την περαιτέρω έρευνα.

Το βιβλίο όμως παρέχει μια πολύ ενδιαφέρουσα ανάλυση για την Ελληνική περίπτωση. Παρ' ότι ο ΦΔ δηλώνει αναρμόδιος εντοπίζει με χειρουργική ακρίβεια το Ελληνικό Πρόβλημα ως ζήτημα συσκότισης και προσχηματικής χρήσης των εννοιών που ο ίδιος αναπτύσσει. Γράφεται:

"Στην Ελλάδα συνεπώς ένα σύστημα αχαλίνωτου laissez faire ισχύει για όσους το κεφάλαιο και μπορούν να λαδώσουν την πολυδαίδαλη κρατική μηχανή και την ηγεσία της ή έστω το θράσος να καταπατούν δημόσια γη, ενώ για τους υπόλοιπους απλώς ισχύει το απανταχού ne pas faire".Με αυτόν τον τρόπο μια εξαιρετικά παραμορφωμένη λειτουργία του laissez faire καπιταλισμού ήδη ανθεί εδώ, αλλά εκφράζεται μόνο μέσα από το χειρότερο κομμάτι του :τα καρτέλ και τις κρατικοδίαιτες και διαπλεκόμενες επιχειρήσεις και έχει προξενήσει παράπλευρα τρομακτικά εμπόδια στη νόμιμη επιχειρηματικότητα, την καινοτομία και στην δημιουργικότητα. Παράλληλα τα συντεχνιακά προνόμια των διαφόρων επαγγελμάτων , από τους δικηγόρους και τους συμβολαιογράφους μέχρι τους φαρμακοποιούς έχουν αφαιρέσει τον ανταγωνισμό από το πεδίο της αγοράς, όπου θα είχε και οφέλη για τους πολίτες και τον έχουν μεταφέρει στο επίπεδο άσκησης πολιτικής επιρροής."

"Αυτός που επιβεβαιώνεται γι' άλλη μια φορά χάρη στο ελληνικό παράδειγμα είναι ο Αμάρυα Σεν :Εδώ η ηθική της "συνεργασίας" (εκτός και αν είναι συνεργασία της ένοχης σιωπής) είναι από ελάχιστη έως ανύπαρκτη. Τίποτα από το ιαπωνικό ήθος που περιγράφει , η αρετή που δημιούργησε πλούτο και έβαλε την Ιαπωνία στον ανεπτυγμένο κόσμο, δεν υπάρχει να βοηθήσει την κατάσταση προς το παρόν."

Αν ακολουθήσουμε την εννοιολόγηση του ΦΔ , στην περίπτωση μας έχουμε ένα καπιταλισμό "ανήθικου εγωισμού "ως μια διαστροφική επέκταση  του προτάγματος της Rand και ένα "προσχηματικό αντινεοφιλευθερισμό" ο οποίος υποκρύπτει αξιώσεις συμμετοχής και όχι ακύρωσης του καρτέλ.

Το βιβλίο του ΦΔ συμβάλει πολύ στο δημόσιο αναστοχασμό. Θα ήθελα να σημειώσω ότι είδα μια κατάχρηση και τελικά δυσλειτουργία του όρου "νεοφιλελευθερισμός". Κατα την γνώμη μου ο όρος έχει παραφθαρεί και λειτουργεί δαιμονολογικά. Ταυτόχρονα υφέρπει μια αδικαιολόγητα δυσπιστία προς άλλους φιλελεύθερους φιλόσοφους .πχ στον Χάγιεκ η συνεργατικότητα , η κοινωνία πολιτών είναι θετική αξία απαραίτητη για τον καπιταλισμό laisser faire, το ηθικό πρόταγμα είναι απαραίτητο, αλλά όλα αυτά αναδύονται δεν κατασκευάζονται. Ενώ στον Nozick  το ελάχιστο κράτος πρέπει να εγγυηθεί την εργατική αυτοδιαχείριση τον κιμπουτιτζμό κλπ ως δικαίωμα στην ύπαρξη της ουτοπίας των ουτοπιών.

 Η "Ηθική" του ΦΔ αποτέλεσε παράλληλα μια θετική έκπληξη για τη συχνότητα των αναφορών στο R.Unger και το πολιτικό φιλοσοφικό του σχέδιο για την " κοινωνία τέχνημα". Δεδομένου ότι ο Unger αποτελεί δυστυχώς άγνωστη περίπτωση στην ελληνική δημοσιότητα ο ΦΔ προσφέρει μια παραγωγική επισήμανση.

 Info:Φ.Δραγούμης. "Η Ηθική πίσω από την κρίση" Αγρα 2013