Ερντογανισμοί.........

 

 

 

 

Όταν το 2002 ο Ερντογάν πήρε την εξουσία δεν ήταν δυνατό να προβλεφθεί η μετέπειτα πορεία: Οικονομική ανάπτυξη, κερδισμένες θέσεις στην σύγκρουση με το στρατιωτικό κατεστημένο, διεθνής αναγνώριση. Όπως πάντα η επιτυχία είναι συνδυασμός πολλαπλών επιλογών που έγιναν σε παρελθόντα χρόνο και επιταχυνθήκαν  ή εμπλουτίστηκαν από τον Ερντογάν αλλά και αυθεντικών δικών του πρωτοβουλιών που είχαν τον χαρακτήρα τομής. Σε κάθε περίπτωση έχουμε να κάνουμε με μια ιστορικών διαστάσεων επιτυχία η οποία αφορά άμεσα την ευρύτερη περιοχή. Μια έγκυρη διάγνωση είναι ότι οι μεταρρυθμίσεις του Kamal Darwish αποτέλεσαν το βάθρο πάνω στο οποίο στηρίχτηκε η οικονομική ανάπτυξη, ενώ οι θεσμικές αλλαγές επιτεύχθηκαν στο πολιτικό περιβάλλον το οποίο συγκρότησε ο Ερντογάν: ένας ήπιος φιλελεύθερος φιλοκοσμικός ισλαμισμός. Ας ονομάσουμε το σύνολο αλλά και τα συγκροτητικά στοιχεία του ιστορικού αυτού εγχειρήματος ερντογανισμό.

Υποστηρίζω πως ο ερντογανισμός αφορά , εμπνέει και αποτελεί έννοια κλειδί για να περιγραφούν εξελίξεις της Αραβικής Άνοιξης αλλά και της Ελληνικής και ίσως Ιταλικής περιπέτειας.

Ο πυρήνας του εγχειρήματος έγκειται στο ότι επιχειρείται μια ιστορικού μεγέθους ένταξη στον υφιστάμενο και εξελισσόμενο κόσμο, για την κατοχύρωση των ευμενέστερων θέσεων, υπό την αναγκαία και ικανή συνθήκη ότι διατυπώνεται  μια ευρύτερη καθολική αφήγηση η οποία εμπνέει σημαντικές μερίδες του λαού. Η ευρεία αυτή αφήγηση αφορά ταυτόχρονα ζητήματα οικονομίας, ηθικής, αισθητικής και έχει συνεκτικό και συγκροτητικό χαρακτήρα. Η αφήγηση έχει την έννοια της αυτοκατανόησης απέναντι σε ένα ρευστό οικονομικό, πολιτιστικό και γεωπολιτικό περιβάλλον.

Ο ερντογανισμός, στην έννοια που παρατέθηκε, αποτελεί μια τέτοια πετυχημένη αφήγηση. Ο ήπιος ισλαμισμός εδώ δεν πρέπει να κατανοηθεί μόνο στην τυπική του διάσταση , ως ρεύμα που διεκδικεί λόγο στα τεκταινόμενα της πολιτικής κοινωνίας σύμφωνα με το ισλάμ, αλλά στη βαθύτερη του πολιτική θεολογία. Ο αυστηρός μη αποδεχόμενος εικονοποίηση μονοθεϊσμός του Ισλάμ με τις αξιώσεις να διατυπώνει ένα ηθικό και αισθητικό κανόνα για όλη την κοινωνία, προσφέρει αυτό τον καθολικό λόγο ως εργαλείο σύνθεσης των οικονομικών και ιδεολογικών συστατικών τα οποία απαιτούνται για ένα τόσο δυναμικό σχέδιο. Ταυτόχρονα η «ηπιότητα» του ευνοεί την απαραίτητη ευελιξία και προσαρμοστικότητα για την ένταξη και διεκδίκηση σε ένα μεταλλασσόμενο περιβάλλον. Ο ερντογανισμός ισορροπεί την «καθολικότητα» του πολιτικοθρησκευτικού λόγου με την προσαρμοστικότητα στο δυσμενές περιβάλλον.  Αυτό που εκ πρώτη όψεως φαίνεται προμοντέρνο αρχαϊκό, δηλαδή ο μονοδιάστατος κατηχητικός λόγος του Ισλάμ, εδώ λειτουργεί ως κυρίως ως το δυνατό συγκολλητικό υλικό. Η καθολικότητα του έχει αξία  περισσότερο από το περιεχόμενο της. Απέναντι στον μερικό ορθολογιστικό, αριθμητικό λόγο της οικονομίας , ο οποίος προφανώς είναι τελικά ιδεολογικός, ο ερντογανισμός προσφέρει ένα ανακουφιστικό καθολικό σχέδιο ηθικής και πολιτιστικής αναγέννησης.

 Περιπέτειες της Αραβικής άνοιξης. Ατελής ερντογανισμός

Τόσο στην Τύνιδα όσο και στο Κάιρο οι εκλογικοί νικητές ήσαν απ' ευθείας φορείς ,σχεδόν αντιγραφείς του ερτογανισμού. Φαίνεται ότι αυτό ήταν μια επιθυμητή κατάληξη για την Δύση. Σχεδόν δυο χρόνια μετά ο ερτογανισμός αυτός δείχνει τις ατέλειες του. Το καθολικό πρόταγμα δεν είναι δυνατό να οριοθετήσει και να περιορίσει το λαό, καθώς η οικονομία δεν ανακάμπτει με τους ρυθμούς που απαιτούνται. Ταυτόχρονα  οι συγγενείς φανατικοί μουσουλμάνοι ισχυροποιούνται και δίνουν ένα τόνο πολιτιστικού εγκλεισμού στο δημοκρατικό εγχείρημα. Στην Τύνιδα η αριστερά υφίσταται διώξεις ενώ στο Κάιρο ο κυβερνητικός αυταρχισμός ρέπει προς συνταγματοποίηση. Παρά ταύτα οι βασικές ιδεολογικές συντεταγμένες της κοινωνίας είναι ερτογανικές. Οι προσαρμογές και οι ιδιοσυγκρασιακές ρυθμίσεις έχουν αποτέλεσμα μόνο αν διατηρηθεί η κύρια αφήγηση του ήπιου φιλελεύθερου Ισλαμ.Με την έννοια αυτή η «αραβική άνοιξη» πρέπει να κατανοηθεί ως τραυματική δύσκολη αλλά τελικά επιτυχής ερντογανική εξέλιξη.

 Ιδιότροπες συγγένειες. Εκφράσεις ελληνικού ερντογανισμού

 Όσο και αν το περιεχόμενο του ερτογανισμού δεν έχει ιστορικές ή πραγματολογικές σχέσεις με τα Ελληνικά τεκταινόμενα , η μορφή του είναι παρούσα. Η βαθύτατη οικονομική κρίση δεν μπορεί να αντιμετωπισθεί παρά μόνο μέσω μιας καθολικής αφήγησης. Και ως αφήγηση δεν εννοείται το πρόταγμα για μείωση της ανεργίας.

Αν δούμε προσεκτικά σχηματίζονται δύο αδρά σχήματα με πυρήνα έννοιες αξιών και συναισθημάτων: από τη μια αφήγηση «θυσίας υπομονής και λύτρωσης» από την άλλη μια αφήγηση « αξιοπρέπειας ,τομής , ελπίδας» .

Οι αφηγήσεις αυτές υστερούν έναντι του κλασσικού ερντογανισμού στην διατύπωση σαφών προταγμάτων από το χώρο της Ηθικής και Αισθητικής αλλά τείνουν σπασμωδικά να ολοκληρώσουν την καθολικότητα τους.

Πιο ευνοημένη η Συριζαική αριστερά μπορεί να διευρύνει το ρεπερτόριο της από την αναμφισβήτητη ηθική της υπεροχή έναντι των κυβερνητικών, ενώ η διαχείριση του συμβολικού κεφαλαίου της ιστορικής αριστεράς , μπορεί να σχηματίσει ένα τύπο ερντογανισμού με ισχυρούς συγκολλητικούς μηχανισμούς.

Αντίθετα η κυβερνητική συμμαχία , εννοούμενη ως ενιαία  θα δυσκολευτεί να εμπλουτίσει την αφήγηση της με στοιχεία ηθικής και πολύ περισσότερο αισθητικής τάξης, ως ενιαίος φορέας. Αντιθέτως η Σαμαρική ΝΔ έχει ιστορικά αποθέματα από τα οποία μπορεί να αντλήσει τα απαραίτητα υλικά για την κατασκευή του αντίπαλου ερτογανισμού. Η σύγκρουση διαγράφεται μεταξύ αριστερόφωνου και δεξιόφωνου ερντογανισμού. Με την έννοια αυτή η δεξιά στροφή της NΔ είναι  υποχρεωτική  για να διατυπώσει ένα ευρύτερο λόγο πλαίσιο με ευρύτερες συμβολικές συντεταγμένες. Αλλιώς, απέναντι σε ένα πιο ολοκληρωμένο αριστερό ερτογανισμό θα αντιτάξει ένα μερικό ,ορθολογιστικό πρόγραμμα χωρίς αξιώσεις της καθολικής αφήγησης. Η επιχειρούμενη συριζαική πρωτοβουλία  για την προσέγγιση του Καραμανλικού ιδεολογήματος έχει στοιχεία ιδιοφυίας: η κατάτμηση του δεξιού «ερντογανισμού» θα του αποστερήσει στοιχεία καθολικής αφήγησης ώστε το μοναδικό ερντογανικό κόμμα να παραμείνει ο Συριζα.

Δεν είναι τυχαίο βέβαια πως και άλλα  κόμματα της συγκυρίας διατυπώνουν αφηγήσεις με αξιώσεις ενός ευρύτερου ηθικο αισθητικού πλαισίου: Η καθαρή φυλετική Ελλάδα με το ήθος της, ή η ιστορική εργατική τάξη με την ιδεολογία της. Πρόκειται για εκδοχές ερντογανισμού άλλοτε με αντιδραστικά  (ΧΑ) ή εργατιστικά (ΚΚΕ) στοιχεία.  

Το οξύμωρο είναι πως οι ενδιάμεσοι Πασοκ Δημαρ ,μπορούν να διασωθούν και τελικά να λειτουργήσουν ακριβώς γιατί ίσως παραμείνουν ως οι απαραίτητες εξαιρέσεις σε ένα περιβάλλον έντασης ενός ιδεολογικοποιημένου λόγου.Αν η επερχόμενη πόλωση ανάμεσα σε «ερντογανισμούς»  ενταθεί τότε ο ενδιάμεσος χώρος θα συγκροτηθεί ακριβώς λόγω του περιορισμένου τεχνικομεταρρυθμιστικού λόγου του. Ο «ορθολογικός μεταρρυθμισμός»  εξ ορισμού , ως ιδεολογικά αδύνατος και στερούμενος από ηθικές και αισθητικές αξιώσεις ,είναι αδύνατο να δημιουργήσει  αξιόλογο ρεύμα αλλά είναι ικανός να συγκροτήσει ενδιάμεσα κόμματα στελεχών για συμμαχικές κυβερνήσεις  σε ένα σκηνικό έντασης μεταξύ ισχυρών ερντογανισμών.

Κυνικός ερντογανισμός: Beppe Grillo

Στην Ιταλία οι εκλογές ανέδειξαν μια άλλη μορφή ερντογανισμού. Μια μικρή περιδιάβαση στις δραστηριότητες και υποσχέσεις του BG , κυριαρχεί μια απέραντη ηθικολογία με στόχευση την απαξίωση των αντιπάλων ενώ η αποχή από τα κύρια ΜΜΕ , η έμφαση στα νέα δίκτυα έχει μια ισχυρή αισθητική διάσταση. Απέναντι στην κομφορμιστική αισθητική των άλλων κομμάτων ,προβάλει μια νέα συνεκτική και στιβαρή αισθητική του «εναλλακτικού». Τα κλασσικά υλικά του ερτογανισμού υπάρχουν ήδη  , αλλά αυτά συντίθενται με ένα εξωφρενικό κυνισμό  λειτουργεί ως ισότιμο του τελετουργικού ισλαμ. Το νέο έστω και ως έκπληξη είναι μέρος του παιχνιδιού της μαζικής δημοκρατίας. Ο BG διακινεί ένα συνεκτικό ευρύ πολιτικό ηθικό αισθητικό σχέδιο , ένα δυτικότροπο κυνικό ερντογανισμό που είναι δυναμικός όχι μόνο από την οξύτητα των συνθημάτων του αλλά και από την συγκροτητική του αυτάρκεια.

Σε μια εποχή όπου η οικονομία και η κρίση της καταλαμβάνουν το μέγιστο του δημόσιου λόγου, είναι η ιδεολογία εκείνη που θα καθορίσει τα πάντα. Άλλωστε ο οικονομικός είναι πιθανόν ο πιο φορτισμένος ιδεολογικός και αφόρητα υποκειμενικός λόγος.

Εικόνα:

http://renresearch.wordpress.com/2012/12/09/did-renaissance-women-remove-their-body-hair/