Σοσιαλδημοκρατία ,φιλελευθερισμός και κυβερνώσα αριστερά

Εξετάζοντας το προφίλ των ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές παρατηρούμε δύο ενδιαφέρουσες ομάδες : τους αυτοριζόμενους φιλελεύθερους και τους αυτοριζόμενους σοσιαλιστές σοσιαλδημοκράτες Αν υποθέσουμε  ότι κάθε μια από αυτές τις ομάδες θα συνεισφέρει ακούσια τη θεματολογία της ως συμπληρωματικό στοιχείο μιας πληθυντικής κυβερνώσας αριστεράς τότε νομιμοποιούμαστε να εξετάσουμε ένα ενδιαφέρον  ερώτημα: ευρίσκεται μια κυβερνώσα αριστερά σήμερα ,εγγύτερα σε μια σοσιαλδημοκρατική ή σε μια φιλελεύθερη οπτική;

 Η διερεύνηση δεν μπορεί να γίνει, αν δεν ορισθεί πρώτα με σαφήνεια το επίπεδο εξέτασης .Οι έννοιες της σοσιαλδημοκρατίας και του φιλελευθερισμού τοποθετούνται στο χώρο του υπαρκτού, του ιστορικώς κεκτημένου, της ευρωπαϊκής    εμπειρίας  και όχι στο χώρο του δέοντος , του ιδεώδους μιας φιλελεύθερης ουτοπίας και ενός ιδεατού σοσιαλδημοκρατικού συμβολαίου.

Η σοσιαλδημοκρατία υπήρξε η μεγάλη κατάκτηση του δεύτερου μισού του εικοστού αιώνα για τους εργαζόμενους της Δ.Ευρώπης. Αντιπροσώπευε το μέγιστο βαθμό αναδιανομής εισοδημάτων εντός καπιταλισμού , το καλύτερο σημείο ισορροπίας κεφαλαίου εργασίας πρός όφελος της εργασίας .Ωστόσο το ισοζύγιο αυτό δεν προέκυψε μόνο από τους αυστηρά ταξικούς ή και γεωπολιτικούς προσδιορισμούς μιας εποχής έντασης δύο συστημάτων οικονομίας, προέκυψε και από τις ευεργετικές μορφές που πήρε η οργάνωση της εργασίας , και η κατακτημένη ισχυρή δομή του κράτους στη Δύση. Μεγάλες βιομηχανικές μονάδες με μεγάλη σώρευση ανθρώπινου δυναμικού σε βιοπολιτικες συνθήκες ταξινόμησης, οργάνωσης και ελέγχου. Η σοσιαλδημοκρατία προκύπτει ως ταξικός συσχετισμός που εδραιώνεται επάνω στην συγκεκριμένη μορφή της μεγάλης βιομηχανικής μονάδας. Τα μεγάλα συνδικάτα ορίζουν την μορφή ,το περίγραμμα ,το   σκελετό  που ενσωματώνει και ενοποιεί τη βιοπολιτική ισχύ των δυνάμεων της εργασίας. Χωρίς αυτή τη μορφή η ταξική ισορροπία θα ήταν διαφορετική .Δεν είναι τυχαίο ότι με την σταδιακή αλλαγή των οικονομιών προς μικρότερα και πιο ευέλικτα σχήματα η ισορροπία κεφαλαίου εργασίας μετατοπίζεται .Ο χώρος και οι λειτουργίες του εργοστασίου δημιουργούν ,ως περίγραμμα, ευνοϊκότερες συνθήκες συνδικαλισμού . Η " εξωτερική" , χωροτακτική αυτή συνθήκη είναι σύμφυτη με την σοσιαλδημοκρατική ισορροπία, είναι οργανικό στοιχείο της. Με την έννοια αυτή η αναζήτηση μιας σοσιαλδημοκρατικής άρθρωσης ως εγγύτερο σημείο μιας μεσοπρόθεσμης αριστερής τακτικής είναι αιωρούμενη. Απουσιάζει το πλαίσιο, η εξωτερική συνθήκη εντός της οποίας θα μπορούσε να κατακτηθεί το καλύτερο σημείο ταξικής ισορροπίας .Η πρόσφατη ελληνική εμπειρία ανέδειξε και μια ενδιαφέρουσα αντίφαση .Η αυθεντική σοσιαλδημοκρατική ισορροπία επιτυγχάνεται ακριβώς στις εργασιακές δομές της μορφής του "εργοστασίου" οι οποίες είναι κυρίως οι         μεγάλες ΔΕΚΟ.Ο συσχετισμός γίνεται και πάλι ευνοϊκότερος αλλά η ταξική διελκυστίνδα εκφράζεται με πολλαπλές μορφές στις οποίες επικρατούν πολιτιστικά και λειτουργικά συστατικά πέραν του ταξικού συνδικαλισμού πχ πρακτικές " εξαίρεσης" , άτυπες  συμφωνίες  κυρίων  που τελικά ευεργέτησαν την εργασία ως στατιστικό μέσο όρο με τεράστιες όμως, αποκλίσεις των ανώτερων και κατωτέρων πραγματικών αμοιβών οι οποίες  επέτειναν τον κατακερματισμό εντος της εργασίας. Η ελληνική σοσιαδημοκρατία εφάρμοσε σωστά ,την σωστή συνταγή μόνο οι " σοσιαλδημοκρατικές " δομές  ήταν σχετικά λίγες και το ελληνικό κράτος με γνωστές αδυναμίες.

Από την άλλη πλευρά έχουμε αντιφατικές αλληλοσυγκρουόμενες εμπειρίες από την φιλελεύθερη εμπειρία.

 Ο φιλελευθερισμός δεν διαθέτει μια οπτική σχεδιασμένης αναδιανομής αλλά αντίθετα προβάλει ως κύριο την ύπαρξη διαδικασιών που ευνοούν τις εθελοντικές συναλλαγές με το ελάχιστο κόστος  και την ελάχιστη κρατική παρέμβαση. Το κύμα φιλελευθεροποίησης των Ρηγκαν Θατσερ συγχρονίζεται με την "αποβιομηχάνιση " στη Δύση ,την διόγκωση του τομέα των υπηρεσιών , την αναβάθμιση του χρηματοπιστωτικού τομέα,  την παγκοσμιοποίηση. Πρόκειται για παγκόσμιο φαινόμενο που υπερβαίνει την Ευρωπαϊκή εμπειρία. Το ιστορικό αυτό κύμα δεν είναι της ίδιας τάξεως με την σοσιαλδημοκρατία. Η σοσιαλδημοκρατία είναι ταξικός συσχετισμός σε συγκεκριμένο χώρο και τόπο ενώ ο φιλελευθερισμός  λειτούργει σε πλανητική διάσταση και μετασχηματίζει όλες τις οικονομίες και κοινωνίες. Αν η σοσιαλδημοκρατία έχει τοπικούς προσδιορισμούς ο φιλελευθερισμός είναι οικουμενικός. Όλες οι οικονομίες φιλελευθεροποιούνται ανεξαρτήτως εκκίνησης. Ο υπαρκτός φιλελευθερισμός δεν είναι επιλογή για την αριστερά είναι δεδομένο υπαρκτό περιβάλλον εντός του οποίου κινείται.

Στην συγκεκριμένη συγκυρία λοιπόν η αριστερά δεν έχει μια επιλογή απέναντι σε δύο επίδικα της ίδιας κλάσης. Η σοσιαλδημοκρατία είναι παρελθόν ο φιλελευθερισμός είναι παρόν. Η  αριστερά δεν μπορεί να νοσταλγήσει την σοσιαλδημοκρατία αλλά ταυτόχρονα δεν μπορεί να είναι καθολικά αντιφιλελεύθερη , "σοσιαλιστική" στην έννοια του παγκόσμιου κεντρικού κρατικού ελέγχου όλης της οικονομίας και κοινωνίας.

Ευρισκόμαστε σήμερα ,αναγκαστικά, εγγύτερα στην έννοια της " φιλελεύθερης " αριστεράς , μιας αριστεράς που καλείται ουσιαστικά να αποσυνδέσει την μορφή από το περιεχόμενο του ταξικού συσχετισμού .Η σοσιαλιαλδημοκρατική νοσταλγία αναφέρεται κυρίως στις μεγάλες οικονομικές μονάδες, τις γιγαντιαίες δομές του κράτους και της βιομηχανίας οι οποίες ευνοούν τις κεντρικές δομές αναδιανομής για την ευημερία των πολλών. Η ιδεολογική αδράνεια των πιο συμβατικών ρευμάτων της σοσιαλδημοκρατίας έγκειται στην ταύτιση της μορφής και του περιεχομένου της ταξικής ισορροπίας , όπου κατανοείται η αντιστάθμιση των οικονομικών ανισοτήτων μέσω των επιθυμητών πυραμιδωτών δομών. Αντί να δοθεί η έμφαση στο πραγματικό επίδικο της προστασίας , αναζητείται νοσταλγικά εκείνη η μορφή οργάνωσης  που συγχρονίστηκε με μια καλύτερη ταξική εξισορρόπηση. Από την άλλη πλευρά η φιλελευθεροποίηση ευνοεί ακριβώς το στοιχείο του μη προβλέψιμου, του επιθυμητού αναπάντεχου ,της αυτόνομης επιχειρηματικότητας. Μια " μη σοσιαλιστική φιλελεύθερη "  αριστερά καλείται ακριβώς να εξισορροπήσει τις ανισότητες σε ένα περιβάλλον όπου η πολυμορφία, η ποικιλία , το απρόβλεπτο της οικονομίας δεν είναι απλώς μια παράμετρος, αλλά μια επιθυμητή συνθήκη. Η συμμετοχή στην παγκόσμια κατανομή εργασίας δεν μπορεί να γίνει χωρίς το στοιχείο της καινοτομίας η οποία είναι εξ´ ορισμού πειραματική , ευεπίφορη στο λάθος και  αστάθμητη εκ των προτέρων σε επιτυχία. Η οργανωσιακή ρευστότητα είναι συστατική στην νέα οικονομική αρχιτεκτονική.

Η λύση δεν είναι απλή, προφανώς και τα  προβλήματα γνωστά .Η ύπαρξη άτυπων μορφών απασχόλησης δημιουργεί πολλαπλούς βαθμούς προστασίας. Η αριστερά καλείται να επινοήσει νέες μορφές προστασίας που να συνάδουν με τη σημερινή αρχιτεκτονική, αντί να προστάζει την οικονομία να λάβει ένα σχήμα με το οποίο ήταν εξοικειωμένη πριν σαράντα χρόνια. Επειδή είναι διαφορετική υπόθεση η υπεράσπιση των ισάριθμων εργαζομένων σε μια ΔΕΚΟ από ότι σε 3000 βιοτεχνίες του λεκανοπεδίου, δεν μπορούμε να οραματιζόμαστε το κλείσιμο των βιοτεχνιών και την παραγωγή τους συγκεντρωμένη σε ένα κεντρικό εργοστάσιο, επειδή αυτή η μορφή είναι διαχειρίσιμη. Αντιθέτως  για να αποκτήσουν οι εργαζόμενοι στις βιοτεχνίες μια επαρκή κάλυψη, χρειαζόμαστε καταγραφές, ελέγχους, βιοτεχνικές ζώνες κλπ. Η μοριοκλασματική δομή είναι συστατική σε κάθε σύγχρονη οικονομία. Το σοσιαλιστικό πρόταγμα της υπεράσπισης της κοινωνίας και εργασίας πρέπει να πάρει μια φιλελεύθερη πλαστική μορφή .

Είναι ενδιαφέρον ότι τα πιο αποτελεσματικά αριστερά πολιτικά κινήματα κατά της φτώχειας στον αναπτυσσόμενο κόσμο, δεν υιοθετούν κανένα πρόσταγμα σοσιαλδημοκρατίας, αλλά ενισχύουν τις τοπικές πρωτοβουλίες τυπικής επίσημης επιχειρηματικότητας από τα κάτω, ενθαρρύνουν την μεσαία επιχείρηση εντός ενός σαφούς πλαισίου και απαιτούν άνοιγμα των αγορών για να έχουν πρόσβαση τα προϊόντα τους στον αναπτυγμένο κόσμο. Δεν έχουμε μια κατεύθυνση αντιφιλελευθεροποίησης , κλεισίματος συνόρων και ροών, αλλά εμπλουτισμού και αναπροσανατολισμού της υφιστάμενης φιλελευθεροποίησης. Με μια έννοια η αριστερά καλείται να δώσει ένα πρόσημο στον υφιστάμενο φιλελευθερισμό. Δεν μπορεί να ακυρώσει τις ροές εμπορευμάτων , τις ροές πληροφοριών, αλλά να συγκρατήσει ,να ελεγξει τις ανεξέλεγκτες ροές και μοχλεύσεις των χρηματοοικονομικών παραγώγων και να μηδενίσει το ανθρωπολογικό κόστος  των αναπόφευκτων μεταναστεύσεων. Η κυβερνώσα αριστερά στην Λατινική Αμερική καταθέτει μια σειρά από εφαρμοσμένες επιτυχείς πολιτικές που προσιδιάζουν περισσότερο προς αριστερόστροφους φιλελευθερισμούς παρά πρός σοσιαλδημοκρατικές πρακτικές της Ευρώπης.

Εικόνα: The Chicago Sunday Tribune archives