Koblopoulos : Φιλελευθερισμός στην "εποχή των τεράτων"

Αναδημοσίευση από το "Koblopoulos blog"

Τον τελευταίο χρόνο λαμβάνει χώρα μια συγκλονιστική ακολουθία συμβάντων, την οποία ο συντάκτης δεν είχε τη δύναμη και την ευθιξία να σχολιάσει, παρά μόνο έμμεσα και αποσπασματικά. Προετοιμάζεται, λοιπόν, μια ανάρτηση-χρέος που έχει ο καθένας μας στο δημόσιο λόγο και την οποία μέχρι τώρα δεν είχα βρει το ηθικό σθένος να παρουσιάσω. Μέχρι τότε αναζοπυρώθηκε το ενδιαφέρον μας για μια λειτουργική σύνθεση Αριστεράς- Φιλελευθερισμού, που τον τελευταίο χρόνο είχε κοπάσει. Αυτή τη φορά όμως δεν βρίσκει ερείσματα σε θεωρητικούς ογκόλιθους τύπου Rawls, Nozick, Hayek, Kant κ.ο.κ., αλλά στα πιο καθημερινά και κοινότοπα. Ή, κατά μία έννοια, στην σκληρή πραγματικότητα της καθημερινής ζωής. Θα ήθελα να παρουσιάσω πτυχές μιας ιδέας, όχι προσανατολισμένες στη θεωρητική θεμελίωση, όσο στην αντιμετώπιση πρακτικών προβλημάτων. Με την άδεια σας...


Δύο εστίες προβληματισμού, βασισμένες σε πραγματικές ζωές. Πατέρας κολλητού μου εργάτης σε γραμμή παραγωγής μεγάλου εργοστασίου διηγείται ιστορίες από τη δουλειά του. Ακούστε μία:"...Και έρχεται ο γερμανός manager, ειδικός στον έλεγχο αποδοτικής λειτουργίας εργοστασίων, από τη μητέρα εταιρεία της Γερμανίας, να ελέγξει πώς δουλεύει το εργαστάσιο. Κυκλοφορεί ανάμεσά μας και κρατάει σημειώσεις. Σε μια συγκεκριμένη γραμμή, σε ένα συγκεκριμένο πόστο αντιστοιχούν 5 εργάτες για να βγάλουν τη δουλειά στο συγκεκριμένο χρονικό διάστημα που απαιτεί η γραμμή παραγωγής. Με το που βλέπουν το Γερμανό αρκετοί σκέφτονται: "Ας ανεβάσω ρυθμό, να δει ότι είμαι εργατικός, να εξασφαλιστώ" και ανεβάζουν ρυθμό. Ως αποτέλεσμα ο πέμπτος στη σειρά δεν χρειάζεται να κάνει κάτι, κάθεται, περιττεύει. Φαντάζεστε τι σημείωσε ο γερμανός, έτσι; "Για τη συγκεκριμένη θέση απαιτούνται 4 και όχι 5 εργάτες." Του χρόνου, λοιπόν, προσελήφθησαν 4 και όχι 5 για το συγκεκριμένο πόστο. Σχεδόν 10 οικογένειες στην ανεργία", τελείωσε η διήγηση...Ανταγωνισμός μεταξύ των εργατών, ως αποτέλεσμα του τρόπου δουλειάς. Άντε να βρει ο φιλελεύθερος οικονομολόγος τρόπο να το λύσει.


Έρεισμα δέυτερο: φίλος μου δουλεύει σε γραμματεία γυμναστηρίου. Δούλευε μαύρα μέχρι που το αφεντικό είπε- για δικό του συμφέρον κυρίως- να του βάλει ΙΚΑ. Στη διαπραγμάτευση έγινε ξεκάθαρο το εξής: "Κοίτα, εσύ δικαιούσαι συγκεκριμένες άδειες, δώρα, μισθό κλπ. Εγώ αυτά δεν βγαίνω να στα δίνω. Θες να παίρνεις ένα σχετικά καλό ποσοστό από αυτά, με την ασφάλισή σου, και όποτε μπορώ να σου δίνω και κάτι παραπάνω, ή όχι;". Δεν είμαι σίγουρος αν το όχι σήμαινε βέβαιη απόλυση, αλλά επαναφορά στο πρότερο καθεστώς δεν μπορούσε να γίνει. Χρειαζόταν κάποιον να φαίνεται ότι έχει ασφάλεια, αλλά να μην του δίνει πλήρως όλα όσα δικαιούται. Δικαιώματα εργασίας, διαπραγμάτευση κλπ του κώλου, με λίγα λόγια. Ο φίλος μου τη χρειαζόταν τη δουλειά και δέχτηκε- τι άλλο να κάνει;!

Λοιπόν, τι καινούργιο έχουμε να πούμε; Το δεύτερο περί κίβδηλων δικαιωμάτων και διαπραγματεύσεων το έχει βάλει στην εικόνα ο Μαρξ και όσον αφορά το πρώτο σας παραπέμπω στη φοβερή ιδέα του Καστοριάδη: στον καπιταλισμό η μεγάλη αντίθεση δεν είναι ανάμεσα σ' αυτούς που έχουν μέσα παραγωγής και στους προλετάριους, αλλά ανάμεσα σ' αυτούς διατάζουν και σ' αυτούς που εκτελούν.Μια γραφειοκρατική αντίθεση.

Εδώ είναι και το ζουμί: ο πυρήνας μιας αριστεροφιλελεύθερης προσπάθειας πρέπει να είναι η αντιμετώπιση των κριτικών που ευφάνταστα συλλαμβάνει η Αριστερά, με μέσα, τρόπους και ιδέες που προτείνει η φιλελεύθερη βιβλιογραφία. Ή, για να μη λέω με φανφάρες τα απλά, η άποψη μου είναι να πάρω από την Αριστερά την κριτική και από το Φιλελευθερισμό τα όπλα για να αντιμετωπίσω τις κριτικές και να βελτιώσω τη φιλελεύθερη δημοκρατία, που είναι το οχυρό/ιδανικό μου.

Το πρώτο βήμα το κάναμε: ακούσαμε τη κριτική και γνωρίσαμε τις ιδέες που θεμελιώνουν τον πυρήνα της. Η γραφειοκρατική οργάνωση της παραγωγής και το φαντασιακό των δικαιωμάτων και της ισότητας των διαπραγματεύσεων. Πρέπει τώρα να πάμε στο θεμελιακό βήμα της αντιπρότασης. Έχουμε, λοιπόν, το ζήτημα της ευθύνης διατήρης των κεκτημένων που κοστίζουν. Και στις δύο περιπτώσεις υπήρξε θέμα αμφισβήτησης νομικά κατοχυρωμένων κεκτημένων των υπαλλήλων: δουλειά με ασφάλιση, σε ανθρώπινες συνθήκες.

Και ο πιο ακραίος φιλελεύθερος θα αναγνώριζε τα νομικά κατοχυρωμένα αυτά δικαιώματα. Θα απαντούσε, όμως, ότι το χρέος υπεράσπισης των βαραίνει κυρίως τον κάτοχο: είναι ευθύνη του εργαζομένου να περιφρουρήσει τα δικαιώματα του. Θα έλεγε να παραιτηθούν, να κάνουν καταγγελίες και μυνήσεις και στις δύο περιπτώσεις.

Ο φιλελεύθερος τα λέει αυτά γιατί αγνοεί μια σημαντική πτυχή της πραγματικότητας: μέχρι να τα κάνει όλα αυτά ο εργάτης δεν θα τρώει. Ειδικά στις αντίξοεες ελληνικές συνθήκες θα υποφέρει. Είναι πολύ λογικό, λοιπόν, να μην το κάνει γιατί θέλει να...ζήσει! Ο αριστερός το βλέπει αυτό και τον λέει πουλημένο. Με συγχωρείτε, αλλά δεν έχει δίκιο: αν δεν υπάρχει καθόλου έλεγχος, κανένας δεν δουλεύει ποτέ. Το θέμα είναι η αποτελεσματική υπεράσπιση των κεκτημένων. Πώς δηλαδή θα δωθεί το κίνητρο στους ανθρώπους να υπερασπιστούν τα ίδια τους τα δικαιώματα, χωρίς να φτάσει και ο κόμπος στο χτένι (βλ.Αγγλία του προπερασμένου αιώνα κλπ καφρίλες).

Χρησιμοποιώ το τέχνασμα του Rawls για το πέπλο άγνοιας: πριν αποφασίσουμε τι θα κάνουμε για αυτό το ζήτημα, πρέπει να αναγνωρίσουμε την πιθανότητα να βρεθούμε και εμείς σε αυτή την κατάσταση κάποια στιγμή στο μέλλον. Αυτό που μας σταματαέι να παλέψουμε για τα δικαιώματάς μας, είναι η αξιοπρεπής επιβίωση. Αν την εξασφαλίσουμε, θα συμφωνήσετε ότι πολύ πιο δύσκολα θα δεχτούμε τέτοιες παραβιάσεις.

Με λίγα λόγια, αν είχαμε ένα αποτελεσματικό, δομημένο στα κατάλληλα κίνητρα κοινωνικό κράτος, που θα εξασφάλιζε ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης, ένα ισχυρό safety net βρε αδερφέ( που ευαγγελίζονται ακόμη και ο Hayek και ο Friedman), θα σου έλεγα εγώ τι ωραία που δε θα δούλευε κανείς σαν παλάβρας και πόσο άνετα ο φίλος μου θα αρνιόταν και θα έκανε καταγγελία!

Κοιτάξτε, το κοινωνικό κράτος είναι ένα θέμα που ερευνάται τα τελευταία 100 σχεδόν χρόνια. Πιστέψτε με, έχουμε καταλήξει στα βασικά χαρακτηριστικά που πρέπει να το χαρακτηρίζουν, ώστε να δίνονται τα κατάλληλα κίνητρα για την αποτελεσματική λειτουργία του. Δεν είναι μαγεία αυτά, Οικονομικά είναι. Ακόμα και οι ενστάσεις του Hayek κλπ δεν είναι εναντίον ενός safety net, αλλά εναντίον των τρόπων που αυτό φτιάχνεται και βρίσκει πόρους χρηματοδότησης. Είναι δυνατό ένα αποτελεσματικό και σύμφωνο με τη φιλελεύθερη ιδεολογία κοινωνικό κράτος, πολύ λίγες ενστάσεις εγείρονται σ' αυτό.

Το θέμα είναι να δούμε αν όντως το επιχείρημα δουλεύει στην πράξη. Κάνω ένα άλμα στο συλλογισμό: έχοντας λύσει τα βιοποριστικά του, ο καθένας θα παλέψει για περισσότερο για τα αναγνωρισμένα δικαιώματά του, γιατί θα μπορεί πιο εύκολα να δεχτεί το κόστος της πάλης, αφού του το εξασφαλίζει το κοινωνικό κράτος(με άλλο λόγια, ο μηχανισμός που όλοι έχουμε κίνητρο να συνεισφέρουμε και να δεχτούμε, με δεδομένο ότι μπορεί να βρεθούμε κάποια στιγμή σε θέση που τον χρειαζόμαστε). Το ζήτημα είναι αν όντως οι άνθρωποι θα το κάνουν. Με άλλα λόγια, αν όντως οι άνθρωποι ενδιαφέρονται για τα δικαιώματά τους...Είμαι φιλελεύθερος και αναγνωρίζω ότι ακόμα και αυτό είναι θέμα επιλογής...

Η λύση μου ακούγεται τετριμμένη και απλοική. Όμως, για να την εγκαταλείψω, αλήθεια, χρειάζομαι κάτι ισχυρότερο από αυτά που ακούω κατά καιρούς να προτείνονται. Μέχρι νεωτέρας, σας ευχαριστώ.