Το "Μικρό Ψάρι" των πενήντα λέξεων

 

Τελικά ο κινηματογράφος του Γ.Οικονομίδη έχει κάτι από την παραγωγική μανιέρα των μεγάλων σκηνοθετών. Η τελευταία ταινία ουσιαστικά ανακυκλώνει και μεταμορφώνει όλα τα στοιχεία των προηγούμενων ταινιών του. Το αποτέλεσμα είναι πολλαπλά αξιόλογο, γιατί ουσιαστικά βαθαίνει τον προβληματισμό του ενώ παρουσιάζει μια νέα ταινία.

Από τη λεκτική οικιακή  βία του «Σπιρτόκουτου», στη βία του μικρού βιοτεχνικού χώρου της «Ψυχής» , στο ερωτικό τρίγωνο του ευτυχούς αφανισμού του «Μαχαιροβγάλτη» φτάνουμε στον υπόκοσμο και την αποσάρθρωση των ανθρώπων του "Ψαριού".

Εκεί που ο Οικονομίδης είναι μοναδικός είναι ότι κατέχει , σχεδόν φιλοσοφικά, το      γλωσσικό και εξωγλωσσικό ιδίωμα των λούμπεν .Ο προφορικός λόγος έχει πενήντα λέξεις, συνεχείς βωμολοχίες,  αμήχανες επαναλήψεις με κολλήματα στους φθόγγους ενώ τα βλέμματα είναι τρομώδη ψευδοαυστηρά  και κενά. Δεν είναι τυχαίο πως το Σπιρτόκουτο έγινε τόσο εύκολα θεατρικό.

Στο «Ψάρι» οι άνθρωποι του Οικονομίδη έχουν διασταλμένες τις περιπλοκές όλων των προηγούμενων ηρώων του. Στον κόσμο αυτό δεν έχει νόημα καν η ηθική αποτίμηση. Ακόμα και οι εξάρσεις αλληλεγγύης, τιμής, ανταπόδοσης συνοδεύονται από ψυχρές δολοφονίες. Ουδείς αναμάρτητος.

Είδα χθες το βράδυ το Ψάρι και σήμερα νωρίς έμαθα για τη δολοφονία του δολοφόνου του φύλακα. Τα νέα από την Νιγρίτα ουσιαστικά ανήκουν στο σενάριο του Οικονομίδη. Αυτή είναι και η αξία της ταινίας.

Πέραν του κεντρικού ήρωα Στράτου στην ταινία δεσπόζει η μοναδική φιγούρα του Μάκη. Πρόκειται ίσως για τον  πιο σκοτεινό ήρωα του σύγχρονου ελληνικού κινηματογράφου. Μια φιγούρα βγαλμένη από b movie splatter προσαρμοσμένη και τελικά αυθεντική ύπαρξη στην Ελλάδα της κρίσης. Ελπίζω ο Π.Ζερβός να έχει κατανοήσει το επίτευγμα του.

Ο λιγομίλητος ,ψευδολεκτικός κόσμος του Οικονομίδη, μεγαλώνει δίπλα μας. Είναι αυτός που δεν καταγράφεται, δεν απαντά, δεν υπάρχει, στα δημογραφικά μοντέλα των δημοσκοπήσεων. Αν η κρίση συνεχιστεί η μετατροπή σε Μάκηδες και Βίκες θα γίνει ίσως μαζική. Και ίσως το «Ψάρι» είναι μια ακόμη προειδοποίηση.

Η κρίση της Ηθικής ή η Ηθική της κρίσης

 

 

Η κρίση τροφοδότησε ένα κύμα αναστοχασμού. Στο κύμα αυτό εντάσσονται πολλές θεωρήσεις οι οποίες έχουν διαφορετικές εκκινήσεις και οπτικές. Αναγκαστικά κυριαρχεί η πολιτική και οικονομική ανάλυση. Μια ιδιαίτερη οπτική προσφέρει ο Φ.Δραγούμης στο βιβλίου "Η Ηθική πίσω από την κρίση ".Η ιδιαιτερότητα έγκειται στο ότι η παγκόσμια κρίση αναλύεται με βάση τη θεμελιακή θέση ότι η ηθική επικυριαρχεί της οικονομίας. Ο ΦΔ αποδομεί την υποτιθέμενη επιστημονική επάρκεια της οικονομικής θεωρίας , όπως αυτή αναπτύσσεται στην κυρίαρχη "νεοκλασική θεωρεία" και αποκαλύπτει τις ηθικές συντεταγμένες , οι οποίες την  θεμελιώνουν. Με βάση αυτή την εκκίνηση ο ΦΔ εξετάζει τον καταλυτικό ρόλο που έπαιξε στην εδραίωση των σημερινών οικονομικών αυτονόητων η ηθική φιλοσοφία της Ayn Rand. Αφού ο ΦΔ  τεκμηριώσει την επίδραση της Ayn Rand ,διευρύνει την κριτική του σε φυσιοκρατικές θεωρήσεις οι οποίες είτε ισχυρίζονται ότι υπάρχει ισομορφία φυσικού και κοινωνικού κόσμου είτε εκλαμβάνουν τη φύση ως ανεξάντλητο απόθεμα είτε αποδέχονται την έννοια μιας μονόδρομης επιτυχημένης εξέλιξης.

 

Το εγχείρημα του ΦΔ τελικά διαμορφώνει μια άλλη αφήγηση για την παγκόσμια κρίση με βασική αιχμή την απόρριψη της ιδέας πως ένα απρόσκοπτο lesser faire μπορεί να εξασφαλίσει την κοινωνική επιτυχία. Ο ΦΔ είναι με την πλευρά των επικριτών μιας υποτιθέμενης αρμονικής λειτουργίας των αγορών.

Με δεδομένη την καχεξία του φιλελεύθερου πόλου στην ελληνική δημοσιότητα , την σχετικά μικρή μεταφρασμένη φιλελεύθερη γραμματεία και την επικράτηση ενός εισαγώμενου copy paste "αντινεοφιλελευθερισμού" το βιβλίο του ΦΔ ισορροπεί μεταξύ μιας εργώδους τεκμηρίωσης και ενός κινδύνου να περιπέσει στην μανιέρα καταγγελίας  του "απόλυτου κακού". Ωστόσο αυτή καθ' εαυτή η ανάδειξη του πρωτείου της ηθικής απομακρύνει τον κίνδυνο να έχουμε μια άλλη εκδοχή του "Δόγματος του Σοκ" το οποίο όμως είναι πηγή τεκμηρίων για το βιβλίο.

Η ανάλυση της έννοιας του ηθικού εγωισμού είναι κρίσιμη. Η εισηγήτρια Ayn Rand δεν προσφέρει μια κυνική αμοραλιστική υποστήριξη ενός δικαίου του ισχυρού αλλά αντιθέτως τεκμηριώνει την ηθική υπεροχή του προτάγματος για την υπεροχή του ατομικού συμφέροντος. Στο σχήμα της Rand η διαυγής αντιμαχία ατομικών συμφερόντων  είναι το υπόστρωμα μιας ηθικής υγιούς  συνύπαρξης ατόμων ενώ ο θεσμισμένος  αλτρουισμός ευνοεί ένα παρασιτισμό, ένα εθισμό στην εξωτερική βοήθεια και τελικά υπονομεύει την κοινωνική εξέλιξη. Ο ΦΔ αναλύει το σχήμα αυτό και εξετάζει την μετάλλαξη του ως άρρητο υπόστρωμα στις κυρίαρχες οικονομικές πολιτικές οι οποίες οδήγησαν στην κρίση του 2008.Ο ΦΔ προσδιορίζει την σημερινή κρίση ως ευκαιρία ,προσπαθεί να αποδομήσει την έννοια του ηθικού εγωισμού και προκρίνει την κατανόηση ενός κόσμου όπου επικρατεί η συνεργατικότητα η αλληλεγγύη, η ηθική της λιτότητας , η εγκράτεια και ο σκεπτικισμός για την υποτιθέμενη μονόδρομη οικονομική διόγκωση.

Η τεκμηρίωση των συμπερασμάτων του συγγραφέα γίνεται ενδιαφέρουσα γιατί γίνεται περισκοπικά όπου τεκμήρια και επιχειρήματα αναπτύσσονται και επανεξετάζονται διαδοχικά ως κυκλικό σχήμα. Ταυτόχρονα η διαπραγμάτευση γίνεται μονίμως στο έδαφος μιας δυσπιστίας για την αυτάρκεια της οικονομικής επιστήμης όπου τελικά το ηθικό επίδικο επικρατεί.

Στο βιβλίο προσφέρονται ένα πλήθος τεκμηρίων προερχόμενα από την Ηθική Φιλοσοφία, την Οικονομία, την Βιολογία, την Οικολογία. Πρόκειται κυριολεκτικά για ένα μικρό θησαυρό πρωτότυπων τεκμηρίων που ευνοούν την περαιτέρω έρευνα.

Το βιβλίο όμως παρέχει μια πολύ ενδιαφέρουσα ανάλυση για την Ελληνική περίπτωση. Παρ' ότι ο ΦΔ δηλώνει αναρμόδιος εντοπίζει με χειρουργική ακρίβεια το Ελληνικό Πρόβλημα ως ζήτημα συσκότισης και προσχηματικής χρήσης των εννοιών που ο ίδιος αναπτύσσει. Γράφεται:

"Στην Ελλάδα συνεπώς ένα σύστημα αχαλίνωτου laissez faire ισχύει για όσους το κεφάλαιο και μπορούν να λαδώσουν την πολυδαίδαλη κρατική μηχανή και την ηγεσία της ή έστω το θράσος να καταπατούν δημόσια γη, ενώ για τους υπόλοιπους απλώς ισχύει το απανταχού ne pas faire".Με αυτόν τον τρόπο μια εξαιρετικά παραμορφωμένη λειτουργία του laissez faire καπιταλισμού ήδη ανθεί εδώ, αλλά εκφράζεται μόνο μέσα από το χειρότερο κομμάτι του :τα καρτέλ και τις κρατικοδίαιτες και διαπλεκόμενες επιχειρήσεις και έχει προξενήσει παράπλευρα τρομακτικά εμπόδια στη νόμιμη επιχειρηματικότητα, την καινοτομία και στην δημιουργικότητα. Παράλληλα τα συντεχνιακά προνόμια των διαφόρων επαγγελμάτων , από τους δικηγόρους και τους συμβολαιογράφους μέχρι τους φαρμακοποιούς έχουν αφαιρέσει τον ανταγωνισμό από το πεδίο της αγοράς, όπου θα είχε και οφέλη για τους πολίτες και τον έχουν μεταφέρει στο επίπεδο άσκησης πολιτικής επιρροής."

"Αυτός που επιβεβαιώνεται γι' άλλη μια φορά χάρη στο ελληνικό παράδειγμα είναι ο Αμάρυα Σεν :Εδώ η ηθική της "συνεργασίας" (εκτός και αν είναι συνεργασία της ένοχης σιωπής) είναι από ελάχιστη έως ανύπαρκτη. Τίποτα από το ιαπωνικό ήθος που περιγράφει , η αρετή που δημιούργησε πλούτο και έβαλε την Ιαπωνία στον ανεπτυγμένο κόσμο, δεν υπάρχει να βοηθήσει την κατάσταση προς το παρόν."

Αν ακολουθήσουμε την εννοιολόγηση του ΦΔ , στην περίπτωση μας έχουμε ένα καπιταλισμό "ανήθικου εγωισμού "ως μια διαστροφική επέκταση  του προτάγματος της Rand και ένα "προσχηματικό αντινεοφιλευθερισμό" ο οποίος υποκρύπτει αξιώσεις συμμετοχής και όχι ακύρωσης του καρτέλ.

Το βιβλίο του ΦΔ συμβάλει πολύ στο δημόσιο αναστοχασμό. Θα ήθελα να σημειώσω ότι είδα μια κατάχρηση και τελικά δυσλειτουργία του όρου "νεοφιλελευθερισμός". Κατα την γνώμη μου ο όρος έχει παραφθαρεί και λειτουργεί δαιμονολογικά. Ταυτόχρονα υφέρπει μια αδικαιολόγητα δυσπιστία προς άλλους φιλελεύθερους φιλόσοφους .πχ στον Χάγιεκ η συνεργατικότητα , η κοινωνία πολιτών είναι θετική αξία απαραίτητη για τον καπιταλισμό laisser faire, το ηθικό πρόταγμα είναι απαραίτητο, αλλά όλα αυτά αναδύονται δεν κατασκευάζονται. Ενώ στον Nozick  το ελάχιστο κράτος πρέπει να εγγυηθεί την εργατική αυτοδιαχείριση τον κιμπουτιτζμό κλπ ως δικαίωμα στην ύπαρξη της ουτοπίας των ουτοπιών.

 Η "Ηθική" του ΦΔ αποτέλεσε παράλληλα μια θετική έκπληξη για τη συχνότητα των αναφορών στο R.Unger και το πολιτικό φιλοσοφικό του σχέδιο για την " κοινωνία τέχνημα". Δεδομένου ότι ο Unger αποτελεί δυστυχώς άγνωστη περίπτωση στην ελληνική δημοσιότητα ο ΦΔ προσφέρει μια παραγωγική επισήμανση.

 Info:Φ.Δραγούμης. "Η Ηθική πίσω από την κρίση" Αγρα 2013

Πολυπλοκότητα.Την αντέχουμε;

 

 

Να πω την πικρή αλήθεια, δεν έχω δει παρά ελάχιστες φορές τους "πρωταγωνιστές" ενώ στα ημέτερα φλυαρολόγια σε σύνολο χιλίων αναδημοσιεύσεων και αναρτήσεων δεν βρήκα ούτε ένα με πηγή ή ετικέτα το protagon.Ταυτόχρονα η ονομασία ενός κόμματος με όνομα από την φύση ,μου προκαλεί μια αυτόματη αποστροφή. Πολιτικά κόμματα με ονομασίες που παραπέμπουν σε αταβιστικούς συμβολισμούς συναπαντώνται  σε πολιτικά ανώριμες δημοκρατίες. Στην περίπτωση μας η "άνοιξη" και "αυγή" συνόδευσαν δεξιόστροφα εγχειρήματα, η δε ιδέα να εισάγουμε "ελιές" από την Ιταλία ήταν τουλάχιστον επαρχιωτισμός εφ' όσον έχουμε θαυμάσιες δικές ντόπιες ποικιλίες.

Τώρα πως κατάφερε ο Θεοδωράκης με ένα τόσο αταβιστικό όνομα να συγκροτοτήσει ένα τόσο αναγνωρίσιμο ρεύμα , το οποίο αυτοκατανοείται  μάλιστα ως δυτικόφρων εκσυγχρονισμός είναι ενδιαφέρον.

Εκείνο που σηματοδότησε αμέσως ο Θεοδωράκης είναι ένα πολιτικό  και ηθικό στίγμα ενός χώρου που είχε διαλυθεί. Η προσωπικότητα που πρώτη συμβολοποίησε μια νέα ηθική και αισθητική ευπρέπεια του χώρου ήταν ο Μπουτάρης. Η ανάλυση του φαινομένου "Μπουτάρη" περιττεύει. Ο Θεοδωράκης ανασυγκροτεί αυτό που περιρρέει ως αίσθηση ο Μπουτάρης και το εγκιβωτίζει σε ένα κομματικό πλαίσιο. Ταυτόχρονα οι εκλογικές  καταγραφές σε ΤΕΕ , ΔΣΑ αποκαλύπτουν ότι στην κοινωνία πολιτών υπάρχει μια ισχυρή παρουσία της ευρείας κεντροαριστεράς. Διακρίνεται δια γυμνού οφθαλμού η μολυσματική ασθένεια που μπορεί να εξολοθρεύσει αμέσως την οικολογία του Ποταμιού: η ηθική επιληψιμότητα των μελών του.

Είμαστε εδώ και καιρό σε "περιβάλλον" απλής αναλογικής χωρίς τον αντίστοιχο εκλογικό νόμο. Εκτός από τα πολλά κόμματα διαφαίνονται στο βάθος σημαντικές περιφερειακές εκλογικές διαφορές. Αν υπολογίσουμε ταυτόχρονα την σαφή αντοχή της κεντροαριστεράς  σε συνδικαλιστικούς χώρους , τις νεοδημοκρατικές απειθαρχίες ,τότε το τοπίο γίνεται πιο δημιουργικό. Η απουσία μεγάλου ηγεμονικού ρεύματος με περιφερειακή και συνδικαλιστική κάλυψη υποχρεώνει τους πάντες σε συμβιβασμούς και δεύτερες σκέψεις.

Η συγκυρία έχει δυο ορατούς πρωταγωνιστές :Το Ποτάμι και το ΚΚΕ. Το Ποτάμι ανασυγκροτεί ένα χώρο, προβληματίζει τους πάντες και εκκινεί με πλεονέκτημα. Το ΚΚΕ σε όλες τις δημοσκοπήσεις, αλλά και στις γειτονιές έχει ανασυγκροτηθεί. Η δριμεία  αντισυριζαική κριτική του δείχνει να έχει ακροατήριο στα παραδοσιακά αριστερόφωνα σύνολα ενώ ο μη κοινοβουλευτικός Κουτσούμπας "γράφει" τηλεοπτικά. Με ισχυρό Κκε, και την διαγωγή του Συριζα για το πως άκουσε τα μέλη του σε Κ.Μακεδονία και Πελοπόνησο, τελειώνει και επισήμως η υπόθεση εργασίας για κυβέρνηση όλης της Αριστεράς. Οι εκάστοτε ηγεσίες πάντα βρίσκουν τρόπους να κάνουν  λίγες θεραπευτικές μαλάξεις στα μέλη τους, επομένως η εικασία του Συριζα ότι η βάση του Κκε θα επιδράσει, έχει ακυρωθεί με τον τρόπο που επέδρασε η δική του βάση.

Η συγκυρία έχει προβληματισμένους όλους τους υπόλοιπους αλλά κυρίως την ορθόδοξη Δημαρ κσι το Πασοκ. Η Δημαρ  του Κουβέλη  και δευτερευόντως το Πασοκ χάνουν σοβαρό εκλογικό  μέρος τους  που θα προτιμήσει την καινοτομία του Ποταμιού. Η Σαμαρική δεξιά φαίνεται να ανησυχεί περισσότερο για το Πασοκ παρά για την ίδια. Η μονταζέρια της δεν απευθύνεται σε όλη την κοινωνία αλλά στο συντηρητικό της κομμάτι, το οποίο φαίνεται να τρομάζει αρκετά με τα υποτιθέμενα καλάσνικοφ που κρύβει η Κουμουνδούρου. Η pseudodimar του Τσίπρα παρά τον τεράστιο δημοσκοπικό και εκλογικό όγκο της έχει μείνει από συμμάχους και εσωτερική στρατηγική. Η  Συριζαική ανατροπή  είναι σχεδιασμένη για σταθερά ευρωπαϊκά πλαίσια όπου η μία διακριτή Μέρκελ και οι αντιπρόσωποι υπάλληλοι της αποδέχονται το ευρωπαϊκό κεκτημένο και δρουν ορθολογικά. Περισσότερο και από την ίδια τη  Μέρκελ ο Συριζα  έχει άγχος ότι υπάρχει Μερκελικό plan b το οποίο διατηρεί την φεντεραλιστική  Ευρώπη και συμβιβάζεται με την Ευρωπαϊκή Αριστερά σε ένα παίγνιο μηδενικού αθροίσματος. Στην συνέντευξη στο Βήμα ο αγχωμένος  Τσίπρας προεξόφλησε τον Ευρωπαικό συμβιβασμό ως δεδομένο και ήδη αποδεκτό .Είναι ηλίου φαεινότερο ότι ο Συριζα εξορκίζει το plan c.Είναι αυτό όπου η Συριζαική νίκη είναι όντως ριζική ανατροπή στο Ευρωπαϊκό οικοδόμημα και πυροδοτεί αντί ένα  ευρωπαϊκό ανασχεδιασμό  την ενδόρρηξη του Ευρωπαικού Σοβιετισμού. Ποια Ελληνική κοινωνία , με ποιες δομές, με ποια παραγωγή μπορεί να αντέξει τέτοιο ρίσκο; Ο μοναδικός δηλωμένος  εταίρος για το plan c είναι ο Κατσανέβας.

Ο πολιτικός  κατακερματισμός συνοδεύεται  με το ανθρωποβόρο πρωτογενές πλεόνασμα. Πέραν αυτού η οικονομία δεν έχει βρει momentum.Ο μνημονιακός σχεδιασμός για συνοδευτούν τα ενάρετα οικονομικά με εξωστρέφεια  φαίνεται να δουλεύει παντού εκτός από την Ελλάδα. Εκτός από τον τουρισμό οι εξαγωγές δεν βελτιώθηκαν σημαντικά. Ελλοχεύει ο κίνδυνος να διαμορφωθεί παραλυτική ισορροπία στο χαμηλότερο επίπεδο προσδοκιών. Εδώ ακριβώς ευρίσκεται η νομιμοποίηση του ενός fast track «αντιμνημόνιου». Χωρίς την πολιτική έκφραση των θυμάτων της κρίσης ,δεν μπορεί να υπάρξει καμία μακροπρόθεσμη ανάπτυξη .Οι περιφερειακές και δημοτικές εκλογές δίνουν μια ευκαιρία ο χώρος του «αντιμνημονίου» να αναλάβει ευθύνες διαχείρισης σε ένα περιβάλλον περιορισμένων πόρων . Αυτή θα είναι η μοναδική πραγματική δοκιμασία η ουσιαστική «ωρίμανση»

Οι επερχόμενες εκλογές αναγκαστικά πρέπει να μετατρέψουν τον εκτεταμένο πολυκομματισμό σε δημιουργική απαρχή.

Απομείωση της ακροδεξιάς ενίσχυση των δυνάμεων με ύφος απλής αναλογικής μήνυμα στην κυβέρνηση για οικονομική αποτελεσματικότητα ,ανάθεση στον Συριζα θέσεων ευθύνης για να δοκιμαστεί στην διαχείριση με λίγους πόρους χωρίς την μαγεία της fast track άρσης της λιτότητας. Φαίνονται  αντιφατικά αλλά οι δημοσκοπήσεις προοιωνίζονται τέτοιου τύπου πολυπλοκότητα. Την αντέχουμε;